هلال رقم جدید برنج زودرس، معطر و پاکوتاه

از ویژگی های برجسته هلال رقم جدید برنج می توان به زودرسی، پاکوتاهی، مطلوبیت ظاهری بوته و متوسط عملکرد نهایی شلتوک 7.5 تن و عطر قوی دانه اشاره نمود. نیاز آبی این رقم برای غرقاب دائم ۷۷۸۹ مترمکعب و با بهره وری آب مصرفی حدود 0.9 برآورد شده است. این رقم به بلاست برگ و خوشه مقاوم بوده و تحمل مطلوبی در مقابل آفت کرم ساقه خوار از خود نشان می دهد.

نظر به اهمیت کیفیت پخت برنج، به ویژه برای مصرف کننده همچنین تجارت برنج در ایران، اصلاح ارقام برنج برای عملکرد مناسب و کیفیت پخت دانه و بازار پسندی مطلوب، که پایداری و کاهش هزینه تولید برنج و افزایش درآمد کشاورزان را در پی داشته باشد، اجتناب ناپذیر می نماید. از این رو، برنامه های اصلاحی برای بهبود ویژگی های ارقام برنج ایرانی و رفع ضعف های عمده آن ها، از جمله حساسیت به ورس، عملکرد پایین و حساسیت به بیماری بلاست در ارقام بومی، دیررسی و کیفیت پخت نه چندان مطلوب ارقام اصلاح شده آغاز شد.

در سال های اخیر روند مطالعه جهت اصلاح ارقام برنج ایرانی برای رفع ضعف های آن ها سرعت گرفت که در نتیجه منجر به تولید جمعیت های متعدد اصلاحی پایه، لاین های خالص پیشرفته و در نهایت معرفی آنها شد. از جمله این ارقام می توان به ارقام تیسا، گیلانه، آنام، طلوع، کیان و هلال اشاره نمود؛ که با هدف تطابق با نیازهای تولید کننده، مصرف کننده و همچنین بازار تهیه شده بودند.

در ادامه این برنامه ها، در کنار موضوعاتی نظیر زودرسی، تحمل به ورس، حفظ ویژگی های کیفیت دانه، مقاومت به آفات و بیماری ها که مهم بودند توجه به افزایش بهره وری آب، تحمل به کم آبی متناوب، سازگاری با سیستم دوبار کشت برنج و پرورش راتون سبب شد تا رقم جدید برنج با نام هلال با زمینه ژنتیکی ارقام ایرانی اهلمی طارم (والد مادری محلی) و سپیدرود (والد پدری) با صفات زودرسی، ارتفاع کوتاه بوته، مقاومت به خوابیدگی، عملکرد بالا و کیفیت دانه، مقاومت به بیماری بلاست و همچنین بهبود تحمل به آفت کرم ساقه خوار تهیه و معرفی شود.

از ویژگی های برجسته این رقم می توان به زودرسی (از بذرپاشی تا برداشت حدود ۱۰۰ روز) پاکوتاهی (حدود ۱۱۰ سانتی متر) ، مطلوبیت ظاهری بوته و متوسط عملکرد نهایی شلتوک 7.5 تن و عطر قوی دانه اشاره نمود. نیاز آبی (آب مصرفی کل) این رقم برای غرقاب دائم ۷۷۸۹ مترمکعب و با بهره وری آب مصرفی حدود 0.9 برآورد شده است. این رقم به بلاست برگ (امتیاز ۰ تا ۱) و خوشه (امتیاز ۱) مقاوم بوده و تحمل مطلوبی در مقابل آفت کرم ساقه خوار (امتیاز ۱) از خود نشان می دهد.

به دلیل چنین ویژگی های مناسبی، رقم هلال از پتانسیل خوبی جهت کشت در شرایط معمول، سیستم های کشت کم آب نظیر آبیاری تناوبی و هوازی و همچنین در مناطقی با دوره رشد کوتاه برخوردار است. همچنین این رقم از قابلیت راتون زایی بسیار بالایی برخوردار بوده و به دلیل پاکوتاهی و زودرسی، قابلیت مطلوبی برای برداشت مکانیزه و همچنین کشت دوبار برنج در اراضی شالیزاری را دارد. در سال ۱۴۰۱ اغلب کشاورزان در کشت مجدد این رقم به طور متوسط ۶ تا 6.5 تن شلتوک برداشت نمودند.

والدین رقم برنج هلال و نمودار برنامه اصلاحی

ارقام والدینی رقم برنج هلال دو رقم ایرانی اهلمی طارم و سپیدرود هستند. اهلمی طارم، یک رقم محلی استان مازندران است. رقم مذکور دارای کیفیت پخت بسیار مطلوب، عطر عالی و طویل شدن بعد از پخت بسیار بالا است. این رقم زودرس، حساس به ورس (خوابیدگی ساقه)، بیماری بلاست و ساقه خوار برنج بوده و عملکرد شلتوک پایینی دارد. در مقابل رقم سپیدرود از ارقام اصلاحی پر محصول (حاصل تلاقی دمسیاه و IR8) و مقاوم به بیماری بلاست، متحمل به ساقه خوار است.

ویژگی های بارز رقم سپیدرود شامل طول دوره رشد کوتاه، عملکرد بالای شلتوک، آمیلوز بالا، دانه های عموما گچی، کیفیت پخت و عطر نامناسب، فرم بوته مناسب با برگ پرچم افراشته، دانه بلند با ریشک خیلی کوتاه و ساقه مستحکم مقاوم به ورس با ضخامت حدود سه میلی متر است.

برنامه تولید رقم هلال در سال ۱۳۸۳ با تلاقی سپیدرود / اهلمی طارم با هدف تحقیق در زمینه واکنش ارقام در مقابل بیماری بلاست، آغاز و در سال های بعد با اداره جمعیت های اصلاحی و خالص سازی لاین ها همراه با انتخاب برای صفات مهم اصلاحی نظیر زودرسی، پاکوتاهی و تحمل به ورس، شکل دانه مناسب، مقاومت در مقابل بیماری بلاست و تحمل به ساقه خوار و بهبود نسبی عملکرد پیگیری شد.

 اداره نسل های در حال تفرق به روش شجره ای انجام تعداد ۱۵ لاین خالص از جمله AHS (هلال) با توجه به ویژگی های زراعی نظیر زودرسی، پاکوتاهی و تحمل به ورس شکل دانه مناسب و قابلیت پذیرش عمومی انتخاب شدند. ۱۵ لاین منتخب در سال ۱۳۹۴ در قالب آزمایش تکراردار مقدماتی در دو مکان آمل و محمودآباد (کاپیک) ارزیابی شدند و تعداد هفت لاین، از جمله AHS (هلال)، با ارتفاع بوته ی در محدوده ۹۰ تا ۱۲۰ سانتی متر، کیفیت پخت مطلوب از جمله آمیلوز متوسط (بین ۱۹ تا ۲۴ درصد) و میزان عطر مطلوب تا متوسط زودرسی مناسب (از بذرپاشی تا برداشت حدود ۱۰۰ روز)، متوسط عملکرد بین ۵ تا ۵/۶ تن و تحمل مطلوب در مقابل آفت ساقه خوار و مقاوم در مقابل بیماری مهم بلاست برای آزمایش سازگاری انتخاب شدند.

این هفت لاین به همراه ارقام شاهد شامل طارم محلی و شیرودی در چهار مزرعه آزمایشی در مناطق شرق (بهشهر)، مرکز (بابل) و غرب مازندران (ایستگاه تحقیقات برنج تنکابن) و مزرعه آزمایشی معاونت موسسه تحقیقات برنج کشور در آمل در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار طی سالهای ۱۳۹۵ و ۱۳۹۶ مورد مطالعه قرار گرفتند. لاین امیدبخش AHS (رقم هلال) با ویژگی های زودرسی (از بذرپاشی تا برداشت حدود ۱۰۰ روز) ، پاکوتاهی (حدود ۱۱۰ سانتی متر) و با قابلیت پذیرش عمومی مطلوب و متوسط عملکرد نهایی شلتوک 7.5 تن یکی از دو لاین انتخابی در این آزمایش بود.

شمای برنامه اصلاحی رقم هلال در شکل ۱ ارایه شده است.

مقایسه رقم هلال

مقایسه ویژگی های برنج رقم هلال با رقم شاهد

ارزیابی های انجام شده برای مشاهده وضعیت عملکرد برنج رقم هلال در مقایسه با ژنوتیپ شاهد هاشمی در پایلوت های ترویجی در شهرستان های مختلف تحت بررسی نشان داد که عملکرد دانه در سه مکان آمل، فریدونکنار و بابل به ترتیب ۷۳۸۰، ۷۰۸۸ و ۸۰۵۰ کیلوگرم در هکتار (متوسط ۷۵۰۶ کیلوگرم در هکتار) بود که در مقایسه با شاهد هاشمی ۴۶۳۱، ۴۸۲۸ و ۴۴۵۱ (متوسط ۴۶۳۴ کیلوگرم در هکتار) به ترتیب ۶۰، ۴۷ و ۸۱ درصد (متوسط کل ۶۳ درصد) بیشتر بود. ارتفاع بوته رقم هلال به طور متوسط ۱۱۰ سانتی متر بود که از ژنوتیپ شاهد کوتاه تر بود. تعداد پنجه بارور این لاین نیز در تمام مکان های اجرای آزمایش ترویجی آمل، بابل، فریدونکنار نیز بیشتر از رقم شاهد آن بود. زمان لازم برای گلدهی و رسیدن رقم هلال از شاهد محلی هاشمی در هر منطقه حدود یک هفته زودتر بود.

مقایسه ویژگی های رقم هلال با ارقام والدینی

مقایسه صفات مختلف و عملکرد دانه رقم هلال و ارقام والدینی شامل اهلمی طارم و سپیدرود حاکی از توارث بسیار مطلوب کیفیت دانه نظیر عطر، خصوصیات پخت و زودرسی از والد محلی و عملکرد، ارتفاع کوتاه بوته، مقاومت در مقابل بیماری بلاست و تحمل به کرم ساقه خوار، قابلیت پنجه دهی و کودپذیری از رقم سپیدرود به هلال است. خلاصه این مقایسه در جدول ۱ و همچنین ارقامی نظیر هاشمی در شکل ۲ ارایه شدند.

با بروز و گسترش چالش ها و محدودیت های منابع تولید برنج نظیر آب، نهاده هایی مانند کود و غیره در سال های اخیر، سیاست های حمایت از کشت و کار برنج در استان های شمالی، شامل گیلان و مازندران و بخشی از گلستان متمرکز شده است. از سویی دیگر کشت و کار ارقام محلی در این استان ها همچنان در سطح بالایی ادامه دارد. با توجه به مشکلات ذاتی این ارقام نظیر حساسیت به کم آبی، ورس و حساسیت به بیماری بلاست و آفت کرم ساقه خوار که سبب بروز خسارت های زیادی به تولید برنج در این استان ها می شود، لزوم توجه جدی به این چالش ها و لحاظ آن ها در اصلاح رقم های جدید اجتناب ناپذیر می نماید.

در این راستا، رقم هلال با ویژگی های زودرسی (۱۰۰ روز پس از بذرپاشی) کوتاهی ارتفاع بوته (۱۱۰ سانتی متر)، بالا بودن وزن هزار دانه (۲۶ گرم)، مقاومت در مقابل بیماری بلاست و تحمل بالا به کرم ساقه خوار برنج، کیفیت پخت دانه مطلوب شامل میزان درصد آمیلوز در محدوده متوسط (متوسط حدود ۲۴ درصد) هضم قلیایی متوسط (حدود 3.5)، دمای ژلاتینه بین ۷۰ تا ۷۵ درجه و عطر قوی، مواد جامد از دست رفته در حین آبکشی پایین، قابلیت راتون زایی عالی، عملکرد متوسط بالا ( 7.5 تن شلتوک در هکتار) ، قابلیت برداشت مکانیزه بسیار مناسب، نیاز آبی کمتر به دلیل زودرسی، قابلیت کشت و کار در شرایط کم آبی با اعمال مدیریت تناوبی آب و حتی شرایط هوازی، می تواند در افزایش و ثبات تولید برنج، کاهش هزینه تولید و افزایش درآمد و بهبود بهره وری تولید، کاهش مصرف آفت کش ها و در نتیجه حفظ محیط زیست و سلامت نقش موثری ایفا کند.

یکی از ظرفیت های بالقوه این رقم، سازگاری و عملکرد مطلوب در دوبار کشت (کشت برنج پس از برنج در یک سال) در مقایسه با ارقام مرسوم است، به طوری که تعدادی کشاورز با کشت آن در کنار ارقامی نظیر بینام و هاشمی در سال ۱۴۰۰ و ۱۴۰۱ با عدم مصرف یا میزان مصرف کم سموم آفت کش برای طغیان آفت کرم ساقه خوار عملکردی حدود ۵/۵ تا 6.5 تن شلتوک در هکتار برداشت نمودند.

نویسنده: دکتر علی مومنی

نوشته قبلی

مزایا و معایب آبیاری قطره ای

نوشته بعدی

زراعت چوب با درختان تندرشد