مزرعه نو | مرجع آموزشی کشاورزی ، دام و طیور ، آبزی پروری و منابع طبیعی و…
محصول زعفران، گرانترین ادویه ی جهان است که به سبب رنگ و رایحه و طعم ویژه و دلپذیرش طالبان جهانی دارد و به نیاز آبی کم و اشتغال و درآمدزایی، ارزش دارویی، غذایی و اقتصادی بالا، که حجمی، فساد ناپذیری و خاصیت انبارداری خوب کاشت آن روز به روز توسعه می یابد.
آب و هوای مناسب برای کشت زعفران
زعفران یک گیاه نیمه گرمسیری است و در مناطقی با زمستانهای ملایم و تابستانهای گرم و خشک به خوبی رشد می کند. مقاومت آن در مقابل سرما بسیار زیاد است و تا حدود ۲۰- درجه سانتیگراد را تحمل می کند. در ابتدای پاییز و در هوای معتدل محصول بسیار خوبی می دهد و از اواخر اردیبهشت ماه برگ هایش زرد و خشک شده و دوره خواب و استراحت پیاز زعفران شروع می شود و تا اوایل شهریور ماه ادامه می یابد. اگر در ایام خواب پیاز بویژه تابستان، زعفران زار آبیاری شود پیازها فاسد شده و از بین خواهند رفت. زمانی که محصولات دیگر نیاز به آب ندارند زمان آبیاری آن فرا می رسد و بسته به منطقه و اقلیم و میزان بارندگی، به ۳ الی ۷ بار آبیاری نیاز دارد.
انتخاب پیاز مناسب
- پیاز (بنه) زعفران وسیله ازدیاد محصول زعفران می باشد که غده ای، توپر، سفید و شیرین است. باید هنگام کشت پوسته های اضافی و ته پیاز را که که چوب پنبه ای و خشک می باشند جدا کرد.
- استفاده از پیازهای درشت که قطرشان 3 الى 5 سانتیمتر و وزنشان بالای ۸ گرم می باشد برای تولید مطلوب و افزایش محصول بسیار موثر است.
- پیازها باید سالم و فاقد پوسیدگی و لکه های سیاه باشد.
- مطلوبیت پیازهایی که دو الی سه هفته بیشتر از زمان برداشتشان نمی گذرد بیشتر است.
- بهترین پیازهای مصرفی، پیازهای مزارع ۳ یا ۴ ساله می باشند.
- پیازها باید سالم و عاری از هرگونه آفت و بیماری بوده و سر پیازها باز نباشد.
- پیازها باید قبل از کشت توسط قارچ کش (بتویل و کنه کش امایت و…) ضد عفونی شوند.
آماده سازی زمین
- زمینی که زعفران در آن کشت می شود بایستی حداقل چند سال قبل زعفرانکاری نشده و بالای ۲۵ تن در هکتار کود گاوی پوسیده به زمین افزوده شود.
- خاک دارای بافت رسی – ماسه ای و کمی آهک دار با 7PH الی ۸ بدون سنگ و سنگ ریزه باشد.
- در خاک های شور، فقیر و مرطوب و اسیدی تولید محصول خوب نخواهد بود.
- در پاییز سال قبل از کشت، زمین زعفران کاری را باید شخم زده و در بهار پیش از قطع بارانهای بهاری بعد از یک شخم متوسط با سله شکنی علفهای هرز را از بین برد.
زمان کاشت
زعفران را می توان در خرداد ماه کشت کرد که در این صورت در همان سال اول محصول می دهد و یا می توان در شهریور ماه کشت کرد که در این صورت گل دهی در سال اول بسیار کم خواهد بود.
روش کشت
- کشت باید ردیفی باشد.
- فاصله ردیف ها ۲۰ الی ۲۵ سانتیمتر می باشد (در هر متر مربع ۲۵ الی 34 عدد پیاز کاشته می شود – حدود ۴۰۰ الی ۵۰۰ گرم پیاز زعفران)
- میزان پیاز مصرفی ۳ الی ۷ تن در هکتار است که به ریزی و درشتی پیازها و اینکه در هر چاله چند پیاز کشت شود بستگی دارد.
- در هر ردیف تعدادی چاله با فاصله ۲۵ الی ۳۰ سانتیمتر کنده شده و در هر چاله ۴ پیاز با وزن متوسط ۶ الی ۸ گرم کاشته می شود در مناطق سردسیری عمق کاشت ۱۵ الی ۲۰ سانتی متر می باشد و در مناطق گرمسیری ۱۰ الی ۱۵ می باشد و باید پیازها رو به بالا کشت شوند.
- در پایان زمین ماله کشیده شود.
- عملیات کاشت و اولین آبیاری حداکثر تا هفته اول مهرماه باید انجام شود.
- سه نوع روش آبیاری غرقابی، جوی پشته ای و بارانی مرسوم بوده و در نوع جای گذاری پیازها دانه تسبیحی و کپه ای متداول می باشد.
مراحل داشت مزرعه
تغذیه : برای تغذیه مزرعه هرساله کود گاوی کاملا پوسیده به مقدار ۴۰ الی ۸۰ تن در هکتار و کود فسفات آمونیم به مقدار ۲۰۰ کیلوگرم در هکتار (قبل از سله شکی) ۱۰۰ کیلو گرم کود ازته به صورت سرک در ۳ نوبت، نوبت اول به هنگام وجین اول قبل از دومین آبیاری و دو نوبت دیگر بعد از یخبندان زمستانه در اسفندماه به زمین داده شود.
آبیاری : اولین آبیاری برای رشد جوانه، گل و علف پیاز اهمیت زیادی دارد. در سال اول کشت، بلافاصله بعد از کشت، اولین آبیاری که حداکثر تا هفته اول مهرماه می باشد، صورت می گیرد. در سالهای بعد، اولین آبیاری از اواسط مهر ماه تا دهه اول آبان ماه انجام می شود. پس از آبیاری عمل سله شکنی و سپس ماله کشی موجب می شود گل با سهولت بیشتری از خاک بیرون آید. در سالهای بعد، آبیاری دوم بلافاصله 4 الى 5 هفته بعد از آبیاری اول و بعد از تمام شدن گل چینی در پاییز انجام می گیرد. آبیاری های بعدی ۱۲ الی ۲۴ روز یکبار به جز مواقع یخبندان و بارندگی انجام می شود. از اوایل فروردین تا موقعی که برگها زرد شوند در صورت امکان ۶ الی ۱۲ روز یکبار مزرعه باید آبیاری شود (البته با توجه به مقدار بارندگی در منطقه ما، ۴ بار در سال آبیاری کافی می باشد).
وجین و سمپاشی
در زراعت زعفران روش مکانیکی بویژه وجین برای مبارزه با علفهای هرز متداول است.
- در هنگام خواب تابستانی باید با علفهای هرز مبارزه کرده و از آبیاری جلوگیری نمود.
- هر ساله به علت نزدیکی پیازها به سطح خاک، افزودن لایه ای معادل ۲ إلى 3 سانتیمتر کود، خاک و خاکستر سبب جبران این نزدیکی می شود.
- کود سرک هنگام وجین اول اضافه شده و بعد آبیاری صورت گیرد.
- بعد از آبیاری اول، سله شکنی در عمق کم انجام شود تا ضمن از بین بردن علفهای هرز باعث شود گلها به راحتی از خاک بیرون آیند.
- مبارزه با جوندگان (انواع موش) اهمیت زیادی در زعفران زارها دارد.
- سله شکنی، وجین و کودپاشی هر ساله باید انجام شود.
- برای کنترل علف های باریک برگ از گالانت و برای کنترل علف های هرز پهن برگ از ستکور استفاده می شود.
برداشت مزرعه
- پس از آبیاری اول به فاصله ۲ الی ۳ هفته گلهای زعفران ظاهر می شوند. دوره برداشت ۱۵ الی ۲۰ روز می باشد و هر پیاز ۱ الى 3 گل می دهد.
- قبل از شروع به جمع آوری گل باید دست ها را با آب و صابون شست.
- برای جمع آوری گل از سطح مزرعه از ظرف تمیز و بهداشتی استفاده کرده و هیچگاه از پلاستیکهای مستعمل و کثیف و حلب های خالی متفرقه استفاده نشود.
- گل زعفران را باید صبح زود قبل از طلوع آفتاب و قبل از باز شدن غنچه ها تا ساعت 9.30 صبح چید.
- سعی شود به هنگام برداشت گل، دستها با گرد و خاک مزرعه تماس پیدا نکند بلکه باید دمگل نوک را چیده و گل را بیرون کشید.
- از جمع آوری غنچه های کوچکی که هنوز از سطح زمین بالا نیامده اند خودداری و روز بعد آنها را برداشت نمود.
- گل های هر روز را صبح زود باید برداشت نمود. اگر گلها پس از 3 روز برداشت نشوند از بین می روند.
حمل و نقل و نگهداری گل
- در جابجایی گلها باید دقت شود تا آسیب نبیند.
- گلهای چیده شده را باید در سبدهای حصیری یا پلاستیکی منتقل نمود، از نایلون و پارچه های رنگی، حلب های خالی و کیسه های خالی کود شیمیایی برای جابجایی و نگهداری گلها استفاده نشود.
- محل نگهداری گلها باید تمیز، بهداشتی، سرد و به دور از نور خورشید باشد.
- گلها به صورت انباشته روی هم نگهداری شوند.
- از انباشتن گل های زعفران روی زمین های خاکی جداً پرهیز شود.
- پس از جمع آوری، گل ها را سریعاً به محل نگهداری منتقل و عمل جداسازی انجام شود.
- چنانچه مدت نگهداری گل ها تا زمان جداسازی طولانی گردید (به دلیل حجم زیاد گل ها) ضروری است برای نگهداری گل ها از سبد های توری استفاده کرده و گل ها را به صورت لایه نازک 5 سانتی متری روی صفحات قرار داده و یا زمین حدود 20 سانتی متر فاصله داشته باشد.
جداسازی زعفران از گل
- پس از برداشت هرچه زودتر باید کلاله زعفران را از گل جدا نمود (با دست های تمیز در محلی تمیز باید این کار را انجام داد.)
- به هنگام جدا کردن زعفران، باید ناخن ها را کوتاه کرده و موها را پوشاند.
- از آنجایی که گرده زعفران حساسیت زا می باشد در حین جداسازی از خاراندن بدن و اطراف چشم خودداری شود.
- پرچم ها و خامه های اضافی را جدا کرده نمی گذارند با زعفران مخلوط شود تا محصول یکنواخت و مرغوب به دست آید.
- برای به دست آوردن سرگل بلند، هر کلاله را قبل از سه شاخه شدن باید جداا نمود.
- دقت شود هر چه میزان ساقه سفید (خامه) کمتر باشد زعفران مرغوب تر خواهد بود.
- پس از این که حدود 150 تا 200 گرم زعفران تر در یک ظرف تمیز جمع آوری شد آن را برای خشکاندن آماده می کنند.
- از واگذاری کار جداسازی به کودکان خردسال پرهیز شود.
خشک کردن زعفران
- برای بالا بردن کیفیت و رنگ زعفران، باید سریعاً آن را خشک نمود. هرگاه رشته ها رنگ قرمز تیره به خود گرفتند با فشار بین دو انگشت خرد شدند زعفران خشک شده است.
- زعفران را هیچ گاه نباید با نور خوشید خشک نمود (در جای تاریک خشک شود)
- محل خشکاندن زعفران باید تمیز و بهداشتی و عاری از گردو غبار و حشرات باشد.
- برای خشکاندن سریع می توان از وسایل حرارتی مناسب استفاده کرد (وسایل گازسوز و برقی و بدون دود)
- هیچ گاه از چراغ های نفت سوز برای خشکاندن زعفران استفاده نشود.
- حدود 200 گرم زعفران تر را روی توری الک مخصوص به صورت یکنواخت پهن نمود.
- دستگاه حرارت دهنده (هیتر) را روشن کرده و حرارت آن را تنظیم نمود.
- الک را روی دستکاه حرارت دهنده قرارداده، دقت شود حرارت کف الک از حدود 60 درجه سانتی گراد بیشتر نشود.
- پس از حدود 20 دقیقه الک خالی دیگری را روی الک حاوی زعفران قرار داده هر دو را با هم به آرامی به شکلی چرخاند که زعفران به الک دوم منتقل شود و مجدداً الک ها 15 دقیقه چرخانده شود.
- زعفران خشک شده را به آرامی روی پارچه تمیز ریخته تا خنک شود و بعد به ظرف تمیز دیگری منتقل شود.
- از دست زدن و زیر و رو کردن زعفران در حال خشک شدن جداً باید خودداری کرد.
بسته بندی زعفران
- زعفران رشته ای را باید در بسته های محکم، سالم، پاکیزه، بادوام غیر قابل نفوذ بسته بندی نمود. جنس این بسته بندی ها نباید پیزی بر کیفیت زعفران بیفزاید و با اجزایی از زعفران را جذب کند.
- اگر زعفران در محیط مرطوب و در معرض نور قرار گیرد کیفیت آن به شدت کاهش خواهد یافت بنابراین زعفران را باید در بسته های کمتر از یک گرم و حداکثر تا یک کیلوگرم در ظروف مناسب بهداشتی و محکم قرار داده و به دور از رطوبت و نور در محل سردی نگهداری شود. زعفران به عنوان یک محصول غذایی غیر قابل شست و شو و ضدعفونی شدن می باشد و صرفاً با رعایت صحیح اصول عمل آوری از آلودگی ها در امان می ماند پس ترجیحاً بهتر است زعفران در بسته های یک بار مصرف و کمتر از یک گرم بسته بندی شود.
- نشانه های زیر باید روی هر بسته زعفران با خط خوانا یا با جوهر غیرسمی و پاک نشدنی برچسب شود: نام تجاری و نوع آن، نام و نشانی تولید کننده یا بسته بندی کننده، وزن خالص، تاریخ تولید یا بسته بندی، نام کشور تولید کننده، تاریخ پایان مصرف.
عمکلرد
- پاییز و زمستان باران و برف روی برگ های زعفران می بارد و در طول همین ماه های سرد هوا است که پیازهای نو تولید و پیازهای قبلی نیز بزرگ تر می شوند به طوری که در سال هفتم یک پیاز کشت شده با پیازچه هایش به بیش از 5 برابر پیاز بالغ می شود که دور پیاز مادر قرار دارند. پس از 7 سال به علت تکثیر همه ساله پیازها، رویش طبیعی کاهش یافته و باید پیازها را از زمین خارج کرده و به زمین دیگری منتق نمود. در سال آخر یک درآمد جنبی در زعفران کاری، فروش قابل توجهی از پیازهای اضافی می باشد.
- در اردیبهشت ماه کم کم برگ های زعفران زرد می شوند در این وقت برخی از زعفران کاران برگ ها را درو می کنند و برای خوراک زمستانی گوسفند و گاو در انبار نگه می دارند اما بهتر آن است که برای تقویت پیازها برگ ها برداشت نشوند.
نگهداری از گیاه زعفران در زمین
- پس از اتمام دوه گلدهی، برگ های سبز زعفران ظاهر می شوند و هر دو یا سه هغته تا اردیبهشت ماه سال بعد باید عمل آبیاری ادامه یابد. ( در مناطق خک حداقل 12 آبیاری طول سال ) البته چنانچه بارندگی انجام شود نیاز به آبیاری نخواهد بود.
- بعد از دوران گلدهی خاک یا کود دامی پوسیده و کودهای ریز مغذی باید تقویت شود.
- در طول تابستان برگ های زعفران پژمرده شده و گیاه به حالت خواب می رود و نیازی به آبیاری ندارد و اولین آبیاری از اواخر شهریور ماه شروع خواهد شد. اگر در این دوره گیاه آبیاری شود یا باران ببارد پیاز از خواب بیدار شده و شروع به رشد می کند و در گرما فاسد می شود.
- دوره بیداری پیاز زعفران از آبان ماه تا ارذیبهشت ماه سال بعد می باشد.
منبع: سازمان جهاد کشاورزی استان زنجان
