مزرعه نو | مرجع آموزشی کشاورزی ، دام و طیور ، آبزی پروری و منابع طبیعی و…
اندام حرکتى طیور ، با وجود تفاوت هاى ناشى از شرایط زیست آن ها نسبت به سایر موجودات، داراى خصوصیت مشترک و یکسانى با حیوانات دیگر مى باشد. شکل زیر اندام حرکتی جلویى تعدادى از مهره داران را نشان مى دهد که نشانگر شباهت ساختارى آن ها است. اما، چگونگى استفاده از این اندام، باعث وجود تفاوت هایى در شکل ظاهرى و فعالیت آن ها شده است.
وظیفه اصلى دستگاه حرکتى، تأمین تعادل و حرکت براى انجام فعالیت هاى مختلف حیاتى مى باشد. دستگاه حرکتى از استخوان ها، مفاصل، ماهیچه ها، رباط ها، تاندون ها، رگ ها و اعصاب تشکیل شده است.
استخوان ها
استخوان ها، اندام مقاوم و سخت بدن مى باشند و مانند سایر اعضاى بدن، ساختمان و فیزیولوژى مخصوص دارند. استخوان بندى یا اسکلت، از به هم پیوستن استخوان ها و غضروف ها بوجود مى آید.
نقش و وظایف استخوان ها، عبارت است از:
- به بدن حیوان شکل مى دهد.
- در تولید سلول هاى خونى، دخالت دارند.
- مواد معدنى مورد نیاز بدن را ذخیره می کنند.
- اندام هاى حساس و داخلى بدن مثل قلب و مغز را حفظ می کنند.
- در تعادل بدن و حرکات حیوان نقش اصلى را دارند و نقطه اتکاى ماهیچه ها هستند.
استخوان ها از نظر شکل ظاهرى به ۴ دسته تقسیم مى شوند:
۱- استخوان هاى دراز : استخوان هایى که طول شان بیشتر از عرض و ضخامت آن ها مى باشد، استخوان هاى دراز هستند و از یک تنه به نام دیافیز و دو انتهاى بر آمده به نام اپى فیز تشکیل شده اند. استخوان هاى بازو و ران از این استخوان ها هستند.
۲- استخوان هاى کوتاه : طول، عرض و ضخامت این استخوان ها تقریباً یکسان است. مانند استخوان هاى انگشتان پا و بال پرنده.
۳- استخوان هاى پهن : استخوان هایى هستند که ضخامت آن ها کمتر از طول و عرضشان مى باشد. استخوان هاى کتف و جمجمه از این نوع استخوان ها هستند.
۴- استخوان هاى نامنظم : این استخوان ها شکل منظمى ندارند و در هیچ یک از گروه هاى بالا قرار نمی گیرند. مانند استخوان هاى مهره گردن و کشکک.
ساختمان استخوان از دو نوع بافت تشکیل شده است:
۱- بافت استخوانى متراکم
۲- بافت استخوانى اسفنجى.
اسکلت و استخوان بندى طیور
اسکلت پرندگان بسیار سبک تر و در عین حال قوى تر از حیوانات دیگر است. به این دلیل استخوان هاى پرندگان تو خالى بوده ولى براى استحکام آن پیوندهاى شبکه اى در داخل آن وجود دارد که در عین سبکى، قدرت و استحکام فوق العاده اى به آن مى دهد.
استخوان بندی مرغ در شکل زیر نشان داده شده است و در ادامه به معرفى قسمت هاى مختلف آن اشاره مى گردد.
استخوان هاى سر
این استخوان ها، جمجمه را مى سازند که ۷ قطعه دارد و شامل: دو استخوان گیجگاهى، دو استخوان شب پره، استخوان پرویزنى، آهیانه، پس سرى و استخوان پیشانى مى باشد.
استخوان بندى ستون مهره اى – از تعدادى استخوان به نام مهره تشکیل شده است، که تعداد آن ها در نواحى مختلف بدن طیور متفاوت مى باشد.
مهره هاى گردن تعداد مهره هاى گردنى در طیور بین ۱۴ تا ۱۷ عدد مى باشد و در قو حداکثر ۲۵ عدد است. در پرندگان، تعداد مهره ها نسبت به پستانداران بسیار متغیر است. مهره اطلس، اولین مهره گردن است که در قسمت جلویى با استخوان پس سرى و در قسمت عقبى به آسه، مهره دوم گردن متصل مى شود. در طیور، آخرین مهره گردنى با سه مهره اول سینه اى متصل مى شود.
مهره هاى سینه اى
در طیور ۴ تا ۷ مهره سینه اى وجود دارد که ۲ تا ۵ مهره ى سینه اى ابتدایى با یکدیگر متصل هستند و یک استخوان واحد به کام نوتاریوم را وجود مى آورند. استخوان مهره هاى سینه اى به صورت زمینه اى ثابت براى اتصال بال ها و عضلات به آن ها در آمده اند.
مهره هاى کمر و لگن
در طیور، فاصله اى بین مهره هاى کمر و لگن وجود ندارد و این مهره ها با لگن خاصره یکى شده و استخوان سین ساکروم را تشکیل مى دهند. تعداد این مهره ها در طیور ۱۵ تا ۱۶ عدد مى باشد.
استخوان هاى ناحیه لگن بر خلاف پستانداران از وسط به هم پیوسته نشده اند و انعطاف پذیر مى باشد و به این ترتیب طبیعت اجازه مى دهد تا تخم به آسانى از میان آن ها بگذرد. فاصله بین دو استخوان لگن و همچنین فاصله بین این استخوان ها و قسمت انتهاى جناغ سینه، در تشخیص مرغ هاى نژاد تخمى از گوشتى مؤثر است.
مهره هاى دمى
در ناحیه پشتى سین ساکروم در طیور تعداد ۶ مهره دمى آزاد وجود دارد که در پرواز پرنده دخالت دارند. چند مهره آخر دمى به هم چسبیده اند و استخوان واحدى به نام پى گوستیل را بوجود آوررده اند که محل اتصال داخلى ترین پرهاى دمى است. این استخوان در قرقاول و شترمرغ سانان دیده نمى شود. در اردک و غاز، ۲ غده چربى هم در این قسمت وجود دارد که در چرب کردن پرها و جلوگیرى از خیس شدن آن ها مؤثرند.
قفسه سینه
محفظه اى است که به وسیله ى استخوان هاى مهره هاى پشت، دنده ها، جناغ سینه و ترقوه احاطه شده است.
جناغ
در پرندگان نسبت به دیگر مهره داران بیشتر رشد کرده است و به عنوان عامل اصلى در طبقه بندى پرندگان به کار مى رود. جناغ، استخوانى پهن و بزرگ است که در قسمت وسطى و خارجى آن، یک تیغه دیده مى شود و ماهیچه هاى بال به آن متصل می شوند.
دنده ها
پرندگان ۳ تا ۹ جفت دنده حقیقى دارند. کبوترها کمترین تعداد دنده و قوها، بیشترین تعداد دنده را دارند. طیور ۷ جفت دنده دارند که ۲ دنده اولى آزاد هستند و ۵ دنده بعدى به استخوان جناغ سینه متصل شده اند.
اندام حرکتى جلویى
در پرندگان براى پرواز، تغییر شکل پیدا کرده و شامل کمربند سینه اى ( کتفى ) و بال مى باشد. کمربند سینه اى در بردارنده استخوان هاى کتف، ترقوه و کوراکوئید یا غرابى است.
استخوان کتف
استخوان تیغه اى شکل بلندى است که به طور محکم به وسیله رباط ها به دنده ها متصل شده است. در پرندگان قوى پرواز، کتف بلندترین استخوان و در پرندگان ضعیف پرواز، مانند شترمرغ بسیار کوچک است.
استخوان ترقوه
استخوانی به شکل V است که در ناحیه شکمی قرار دارد.
استخوان کوراکوئید یا غرابی
در بیشتر پرندگان، استخوانی حجیم است. استخوان های غرابی با اتصال محکم به جناغ، به صورت یک میله عمل می کنند و در طول پرواز بال ها را از جناغ دور نگه می دارند.
اسکلت بال به طور مشخص از استخوان هاى بازو، زند زبرین و زند زیرین، استخوان هاى مچ، استخوان هاى قلم دست و سه انگشت تشکیل شده است.
استخوان بازو داراى منافذ هوایى مى باشد که موجب ارتباط این استخوان با کیسه هاى هوایى مى شود.
استخوان هاى زند زیرین و زبرین از دو سر به هم چسبیده و از وسط از هم جدا مى باشند.
اندام حرکتى عقبى ( پاها )
در پرندگان شامل استخوان ران، ساق پا ( نازک نى و درشت نى )، استخوان قلم پا و انگشتان مى باشد. استخوان ران در پرندگان کوتاه و حجیم است. این استخوان در بالا به وسیله ى برجستگى کوچکى با استخوان لگن خاصره و در انتهاى پایینى به استخوان هاى ساق، متصل می شود.
استخوان ساق پا شامل درشت نى و نازک نى مى باشد که در قسمت انتهائى به هم چسبیده اند. درشت نى، درازترین استخوان طیور است. استخوان قلم پا، مجموعه اى استخوانى است که از اتصال استخوان هاى مچ پا با سه استخوان قلم پا به وجود آمده است. در بیشتر پرندگان به ویژه ماکیان ۴ انگشت وجود دارد که یک انگشت کوچک به سمت عقب و سه انگشت دیگر به سمت جلو امتداد دارند و به ترتیب دارای ۲، ۳، ۴ و ۵ بند هستند.
ماهیچه ها
پرندگان داراى سیستم ماهیچه اى پیچیده اى هستند و به طور معمول رنگ عضله هاى آنان سفید مى باشد. بافت ماهیچه اى از اعضاى قابل انقباض اصلى بدن مى باشد که وظیفه تمام حرکات را در حیوان به عهده دارد. ۳ نوع عمده ماهیچه وجود دارد.
رگ هاى خونى، روده و دیگر اندام هاى غیر ارادى بدن وجود دارد. ماهیچه قلب و ماهیچه مخطط دو نوع دیگر ماهیچه مى باشند. مسئولیت ماهیچه مخطط براى اغلب حرکات ارادى مى باشد و پروتئین قابل مصرف لاشه را تشکیل مى دهد.
ماهیچه هاى سینه، ران و پا مهم ترین سیستم ماهیچه اى پرندگان مى باشند. ماهیچه سینه براى تطابق پرندگان براى پرواز، بخش بزرگى از سیستم ماهیچه اى را تشکیل مى دهد.
مرغ و بوقلمون داراى دو نوع ماهیچه سفید و قرمز مى باشند که به گوشت سفید و قرمز معروفند. ماهیچه قرمز داراى مقادیر بیشترى میوگلوبین نسبت به ماهیچه سفید است. میوگلوبین، ترکیب آهن دار حامل اکسیژن است و از بعضى جهات مانند هموگلوبین مى باشد و نقش انتقال اکسیژن و دى اکسید کربن را به عهده دارد.
در طیور ماهیچه پاها تیر هتر از ماهیچه سینه است، زیرا به هنگام ایستادن و براى قائم نگه داشتن بدن فشار بیشترى به آن ها وارد مى شود.
