پرورش نشای مناسب کشت مکانیزه برنج بدون نیاز به جعبه نشا در شرایط شیوع ویروس کرونا
مرکز ترویج و توسعه تکنولوژی هراز در قالب همکاری های فنی و بین المللی با آژانس همکاری های بین المللی ژاپن که از سال ۱۳۶۳ آغاز شده است، اقدام به بومی سازی تکنولوژی یکپارچه سازی اراضی شالیزاری با هدف توسعه کشت مکانیزه برنج و کشت سبزیجات و محصولات فصل خنک نموده است.
این مرکز در سال ۱۳۷۱ اقدام به معرفی فناوری پرورش نشای جعبه ای و کشت مکانیزه برنج در نظام شالیزاری کشور نموده است که بومی سازی و به کارگیری تکنولوژی های نوین مرتبط با کشت و کار برنج و نیز رفع مشکلات کشاورزان در شرایط ویژه و تسهیل فرآیند کاشت، داشت و برداشت این محصول استراتژیک را در دستور کار خود قرار داده است. در همین راستا تلاش برای افزایش بهره وری کشت و کار برنج و راندمان تولید در سطح بهره بردار و نیز کاهش هزینه ی تولید بیش از پیش ضروری به نظر می رسد.
در شروع فصل زراعی جدید با توجه به مشکلات ناشی از شیوع ویروس کرونا و کمبود نیروی انسانی، ضرورت کشت مکانیزه برنج بیش از هر زمان دیگری احساس می شود. از طرف دیگر هزینه ی بالای تهیه ی جعبه نشاء و محدودیت های فنی پرورش نشای جعبه ای، اجرای نشاکاری مکانیزه ی برنج توسط زارعین را مشکل نموده است.
برای رفع این مشکل، محققین و کارشناسان مرکز هراز، تلفیقی از شیوه های سنتی و مکانیزه ی آماده سازی خزانه ی نشاء برنج را جهت تسهیل فرآیند نشاکاری مکانیزه به کشاورزان معرفی نموده اند که با استفاده از آن، شالیکاران قادر خواهند بود با صرف هزینه و نیروی انسانی کمتر و کاهش ریسک احتمالی شیوع ویروس کرونا در جوامع کشاورزی، خزانه ی برنج مورد نیاز در سال زراعی جاری را با هدف کشت مکانیزه آماده نمایند.
1- دستورالعمل تهیه بستر بذر به روش داپوگ
در این شیوه که به نوعی خزانه ی تهیه ی نشای حصیری تغییر شکل یافته نام دارد، با تهیه ی قالب های چوبی دقیقا به ابعاد جعبه های نشای استاندارد مناسب ماشین های نشاکار، بستر بذر آماده و عملیات خاکریزی و بذرپاشی انجام می شود. مراحل اجرایی این روش به شرح زیر می باشد:
تهیه خزانه جوی و پشته ای
تهیه خزانه جوی و پشته ای استاندارد با ارتفاع حداقل ۱۰ سانتی متر، عرض ۱٫۵ متر و طول ۱۵ تا ۲۰ متر (عرض خزانه حداکثر ۳ متر می تواند باشد، به شرطی که به خوبی تسطیح شود)؛ همراه با ایجاد کانال آبیاری و زهکشی برای سهولت در مدیریت آبیاری
قرار دادن پلاستیک در بستر خزانه (زمین اصلی)
قرار دادن پلاستیک در بستر خزانه (زمین اصلی) با هدف جلوگیری از خروج ریشه، تنیدگی ریشه ها در هم و ایجاد نشای حصیری یکدست و یکنواخت با قابلیت رول شدن و قرار گرفتن روی خشاب ماشین نشاکار.
تهیه و ساخت قالب چوبی
تهیه و ساخت قالب چوبی به ابعاد ۲۸ در ۵۸ سانتی متر با عمق 3 سانتی متر (۶ تا ۸ خانه ای)
قراردادن قالب چوبی بر روی پلاستیک بستر خزانه
قراردادن قالب چوبی روی پلاستیک بستر خزانه و پر کردن قالب چوبی با گل شالیزاری دوغاب شده (پادلینگ شده) و آماده شده حاوی کود پایه و عناصر غذایی مورد نیاز و تسطیح سطح گل شالیزاری درون قالب چوبی با استفاده از ماله ی بنایی و یا هر وسیله ی مناسب دیگر و تثبیت عمق ۲ سانتی متر برای بستر بذر.
بذرپاشی بذرهای جوانه دار برنج
بذر پاشی بذرهای جوانه دار برنج بر اساس دستورالعمل های استاندارد تهیه ی نشای جعبه ای با تراکم ۱۵۰ گرم تا ۱۸۰ گرم برای هر قالب ۲۸ در ۵۸ سانتی متر و پوشاندن سطح بذرها با خاک پوششی خشک و الک شده به قطر نیم سانتی متر برای یکنواختی جوانه زنی و تثبیت بذرها.
برداشتن قالب چوبی
برداشتن قالب چوبی به آرامی و بر جای ماندن بسترهای بذرپاشی شده ۲۸ در ۵۸ سانتی متری و قراردادن قالب در بخش های دیگر خزانه و تکرار عملیات بذرپاشی تا پر شدن سطح خزانه.
کمان گذاری و پوشاندن سطح خزانه
کمان گذاری و پوشاندن سطح خزانه با استفاده از تونل پلاستیکی همانند روش معمول در خزانه جوی و پشته ای و مدیریت پرورش و رویاندن نشاها با توجه به توصیه های فنی موجود.
2- مدیریت سبز کردن نشاها در خزانه
مدیریت آبیاری
با توجه به اینکه در این سیستم، جعبه ی نشاء وجود ندارد، مدیریت آبیاری تا قبل از سبز شدن جهت جلوگیری از فروپاشی قالب ایجاد شده بسیار مهم است. از این رو سعی شود تا قبل از سبز شدن از غرقاب شدن بستر بذر اجتناب شود و بعد از سبز شدن بویژه بعد از مرحله ی ۲ تا 2.5 برگی و رشد ریشه ها و استحکام نسبی قالب، در صورت لزوم می توان نسبت به ایجاد حالت غرقابی اقدام نمود.
با استفاده از مدیریت صحیح آبیاری در خزانه های مرطوب، بیماری های قارچی در خزانه کنترل می شوند. چنانچه درجه حرارت خزانه پس از استقرار قالب های نشاء، بالاتر از ۳۰ درجه سلسیوس باشد و خزانه به مدت چندین روز بدون آب باقی بماند، بیماری های قارچی از جمله فوزاریوم، پیتیوم و غیره توسعه یافته و باعث مرگ گیاهچه می شوند.
برای جلوگیری از این خسارت، پس از سبز شدن نشاها، اقدام به آبیاری (تا زیر طوقه نشاء) می نماییم. علاوه بر این در طول دوره ی رشد نشاء در خزانه، چنانچه درجه حرارت در طول ساعات گرم روز بالاتر از ۳۰ درجه سلسیوس باشد، خزانه به مدت ۳ تا ۶ ساعت به حالت غرقاب نگه داشته می شود و بقیه ی ساعات روز اقدام به تخلیه ی آب و زهکشی خزانه می نماییم تا حدی که خزانه کاملا از آب تخلیه شود و امکان رشد کافی ریشه ها و خروج گازهای مضر فراهم شود.
کنترل حرارت
نشاهای جوان پس از سبز شدن در طول روز به حرارتی بیش از ۲۰ درجه سلسیوس نیاز دارند. اگر درجه حرارت بیش از ۳۰ درجه سلسیوس باشد نشاها به صورت میله ای و باریک رشد می کند و در حرارت کمتر از ۲۰ درجه سلسیوس، رشد نشاء به کندی انجام می شود. درجه حرارت کافی و مناسب برای رشد نشاء در طول شب بین ۱۵ تا ۲۰ درجه سلسیوس می باشد. حرارت ۱۲ درجه سلسیوس در طول شب برای نشاء مشکل چندانی ایجاد نمی کند در حالی که پایین آمدن دمای شبانه تا زیر ۱۲ درجه سلسیوس و بیش از ۲۰ درجه سلسیوس به مدت چندین ساعت رشد فیزیولوژیکی نشاء را دچار اختلال می نماید.
برای کنترل سرما در شب ها و روزهای خیلی سرد می توان خزانه را در طول شب یا روز به حالت غرقاب نگاه داشت. اما با طولانی شدن طول مدت غرقابی مشکلات ماندابی و عدم خروج گازهای مضر باعث صدمه و خسارت نشاها خواهد شد. لذا باید نسبت به تخلیه ی آب از کرت ها اقدام نمود و تا حد ممکن چندین ساعت در طول روز خزانه بدون آب باشد.
برای کنترل گرما در خزانه بویژه در روزهای خیلی گرم، قبل از افزایش بیش از حد دما در زیر تونل پلاستیکی، باید با کنار زدن بخش هایی از نایلون اقدام به تهویه ی خزانه نمود. به منظور کاهش بیش تر دما، غرقاب نمودن خزانه (ترجیحا تا زیر جعبه) و برقراری جریان آب در آن بسیار ضروری است. البته همانطور که قبلا توضیح داده شد، قبل از تثبیت فرم قالب و رشد ریشه ها، از غرقاب کردن نشاها خودداری شود.
نویسندگان: دکتر بهمن امیری لاریجانی، دکتر حاتم حاتمی و مهندس مجید نیکنژاد / بهار 1399