مزرعه نو | مرجع آموزشی کشاورزی ، دام و طیور ، آبزی پروری و منابع طبیعی و…
برنج گیلار که حاصل تلاقی ارقام هاشمی به صالح می باشد که در سال ۱۳۹۶ معرفی شد. دستیابی به ارقام مشابه ارقام محلی با دوره رشد و نیاز آبی کمتر و دارا بودن کیفیت پخت مطلوب با عملکرد مناسب و مقاوم به خوابیدگی از اولویت های مهم تحقیقاتی به شمار می آید.
برنج یک محصول معیشتی و پرارزش است که تمامی جمعیت دنیا از آن تغذیه می کنند، اما سطح وسیعی از آن در مناطقی از دنیا کشت می شود که به نسبت توسعه نیافته است. حدود ۹۰ درصد برنج جهان در کشورهای آسیایی ( کشورهای برنج ) که سطح کوچکی از جهان را تشکیل می دهند، تولید می شود و با این وجود نیاز غذایی بیش از نیمی از جمعیت دنیا را تامین می کند.
« کشورهای برنج » تنها حدود ۱۴ درصد از مساحت زمین را تشکیل می دهند و با دارا بودن ۲۵ درصد اراضی قابل کشت، ۵۴ درصد نیاز غذایی جمعیت جهان را تامین می نمایند. یکی دیگر از ویژگی های برجسته برنج، وجود تنوع بسیار زیاد آن است که در درجه اول وجود تنوع بین سه ناحیه کشورهای برنج و در درجه دوم وجود تنوع گسترده بین واریته های مختلف برنج می باشد.
بزرگترین تولید کنندگان تنها ۵ درصد از کل برنج سفید را صادر می کنند. پنج صادر کننده برتر شامل هندوستان، تایلند، ویتنام، پاکستان و ایالات متحده آمریکا می باشند. پنج کشور شامل چین، عراق، ایران، نیجریه و بنین (از کشورهای آفریقایی در غرب نیجریه) بخش عمده ای از برنج صادراتی جهان را خریداری می کنند. و برنج در ایران نیز از اهمیت ویژه ای برخوردار می باشد، به طوری که قسمت عمده ای از غذای مردم، به خصوص در استان های گیلان و مازندران را تشکیل می دهد.
براساس آمارهای موجود به دلیل ازدیاد جمعیت، میزان مصرف برنج نیز افزایش یافته، به طوری که تولید داخل جوابگوی مصرف نبوده و به ناچار با وارد نمودن مقادیر قابل توجهی از خارج این کمبود جبران می شود. از آن جا که اکثر برنج های بومی به دلیل پابلند بودن، کودپذیری کم و حساسیت به بیماری ها و خوابیدگی، دارای عملکرد پایین می باشند، لذا نیاز به واردات و خروج ارز در سال های آتی بیش از پیش افزایش خواهد یافت. ازدیاد جمعیت و نیاز روزافزون بشر به مواد غذایی از یک سو و محدودیت منابع تولید از سوی دیگر بیانگر آن است که تنها راه دستیابی به تولید بیشتر، افزایش عملکرد در واحد سطح می باشد که این امر از طریق تولید و استفاده از واریته های جدید و پرمحصول به همراه اعمال روش های مناسب به زراعی امکان پذیر می باشد.
با نگاهی به روند معرفی ارقام در موسسه تحقیقات برنج کشور می توان پنج فاز تکاملی را در فرآیند معرفی ارقام تشخیص داد:
فاز اول: انتخاب لاین های برتر از میان توده های بومی مناطق مختلف.
فاز دوم: اصلاح ارقام پرمحصول از طریق تلاقی با تاکید بر کمیت ارقام.
فاز سوم: معرفی ارقام باتوجه به کیفیت فیزیکی و خصوصیات پخت برنج در کنار عملکرد مطلوب.
(در این مرحله اگر چه عملکرد دانه در برخی از ارقام افزایش قابل توجهی نیافته باشد، ولی کیفیت پخت به طور معنی داری بهبود پیدا کرده است).
فاز چهارم: از چند سال قبل شروع شده است و تاکنون نیز ادامه دارد. معرفی ارقام با قابلیتهای خاص نظیر مقاومت به تنش های محیطی با حفظ عملکرد و کیفیت پخت.
فاز پنجم: رفع معایب ارقام محلی و اصلاح شده که از دهه گذشته شروع شده و روند تکاملی معرفی رقم را طی می کند.
از ابتدای فعالیت های به نژادی در موسسه تحقیقات برنج کشور، تاکنون تعداد ۵۴ رقم برنج ثبت و معرفی شده اند که از میان آنها تنها در استان گیلان می توان به ارقامی مانند خزر ، سپیدرود در قالب فاز دوم، درفک، کادوس ، گوهر و رش در قالب فاز سوم و ارقام گیلانه ، آنام و گیلار (برای آشنایی با ارقام ذکر شده به لیست انتهای این مطلب مراجعه کنید) در قالب فاز پنجم یعنی اصلاح ارقام محلی و اصلاح شده با همکاری کشاورزان و مروجین در برنامه به نژادی مشارکتی اشاره نمود.
رقم گیلانه حاصل از تلاقی برگشتی {آبجی بوجی x (آبجی بوجی x صالح)} با دارا بودن طول دوره ی رشد کم تر، مقاوم به عارضه خوابیدگی و عملکرد دانه ی بیشتر با کیفیت پخت مشابه ارقام محلی، در سال ۱۳۹۵ معرفی و مورد استقبال کشاورزان قرار گرفت. براساس آمار سازمان جهاد کشاورزی استان گیلان سطح زیر کشت رقم گیلانه طی سه سال زراعی ۱۳۹۵، ۱۳۹۶ و ۱۳۹۷ به ترتیب ۱۰۰، ۶۵۰ و ۱۰۰۰ هکتار بود.
آنام دومین رقم جدید برنج طی یک فرآیند زمانی ۱۵ ساله در سال ۱۳۹۷ معرفی شد. رقم جدید با متوسط عملکرد ۵/۵ تن در هکتار، وزن صد دانه ۲/۵ گرم، تعداد دانه ی پر ۱۳۷ عدد، ارتفاع بوته ۱۰۰ سانتی متر و میزان آمیلوز ۲۰ درصد، ضمن برتری نسبت به والدین خود (هاشمی x صالح)، جزء ارقام زودرس (۱۰۲ روز) و پاکوتاه بوده و از کیفیت پخت مشابه ارقام محلی برخوردار می باشد. آنام طی سه سال گذشته (۱۳۹۹-۱۳۹۷) دارای سطح زیر کشت ۱۰، ۵۰ و ۹۴۹ هکتار بوده و از استقبال خوبی برخوردار بوده است و سطح زیر کشت آن همانند رقم گیلانه روند افزایشی داشته است. سرعت جوانه زنی رقم آنام بالا بوده و بعد از نشاء در زمین اصلی به خوبی استقرار یافته و بدین ترتیب از رشد و توسعه ی علف های هرز جلوگیری می کند. توانایی رقم مذکور در راتون زایی بالا بوده و برای استفاده در کشت مستقیم در بستر مرطوب بسیار مناسب می باشد.
والدین و خصوصیات رقم جدید برنج گیلار
سومین رقم از مجموعه لاین های انتخابی در قالب برنامه به نژادی مشارکتی (به همراه گیلانه و آنام)، رقم گیلار است که حاصل تلاقی ارقام هاشمی به صالح می باشد که در سال ۱۳۹۶ معرفی شد. دستیابی به ارقام مشابه ارقام محلی با دوره رشد و نیاز آبی کمتر و دارا بودن کیفیت پخت مطلوب با عملکرد مناسب و مقاوم به خوابیدگی از اولویت های مهم تحقیقاتی به شمار می آید.
بر این اساس، در سال ۱۳۸۳ جمعیت اصلاحی با انجام تلاقی ساده با استفاده از رقم صالح به عنوان والد مادری و رقم محلی هاشمی به عنوان والد پدری تشکیل و طی سال های ۱۳۸۵ الی ۱۳۸۹ خالص سازی لاین ها جهت دسترسی به لاین های پاکوتاه و زودرس با کیفیت مشابه ارقام محلی در مزارع تحقیقاتی و کشاورزان پیشرو انجام و گزینش از جمعیت بر اساس خصوصیاتی نظیر ارتفاع بوته مناسب، زودرسی، تعداد خوشه های بارور و تعداد دانه در خوشه با استفاده از روش اصلاحی شجره ای صورت گرفت که منجر به انتخاب ۲۷ لاین امیدبخش شد.
لاین های انتخابی (۲۷ لاین امیدبخش) طی سال های زراعی ۱۳۹۰ و ۱۳۹۱ از نظر خصوصیاتی مانند عملکرد، ارتفاع بوته، زودرسی و صفات کیفی نظیر میزان آمیلوز مورد بررسی قرار گرفتند. از مجموع ۲۷ لاین، در سال ۱۳۹۲ تعداد ۱۳ لاین امیدبخش انتخاب و به همراه دو رقم صالح و هاشمی به عنوان شاهد طی دو سال زراعی (۱۳۹۴- ۱۳۹۳) در آزمایش سازگاری و پایداری مورد بررسی قرار گرفتند که منجر به گزینش لاین (1-RI18430) شد. لاین 1-RI18430 به دلیل برخورداری از میزان آمیلوز متوسط (۲۱ درصد)، طول دوره رشد (۱۱۰ روز) و ارتفاع بوته (۱۱۰/۳ سانتی متر) مناسب و دارا بودن میزان برنج سفید بالا (۵۵ درصد) و برنج خرد کمتر (۱۰ درصد) به عنوان لاین برتر گزینش شد.
از نظر مورفولوژی و ساختار ظاهری، لاین 1-RI18430 شبیه ارقام محلی بوده و دارای دانه های بلند و ریشک های کوتاه به رنگ روشن طلایی می باشد. کیفیت پخت رقم مذکور بسیار عالی بوده و شبیه کیفیت پخت ارقام محلی مانند رقم هاشمی می باشد.
پخت برنج سفید لاین جدید نشان داد که از کیفیت پخت و خوراک بسیار خوبی برخوردار است و دارای عطر و طعم و بعد از پخت نرم می باشد. ارتفاع بوته در لاین انتخابی کوتاه بوده و نسبت به عارضه خوابیدگی مقاوم می باشد. زودرس بودن رقم نیز از مزیت های دیگر آن به شمار می آید که منجر به برداشت محصول قبل از بارش های آخر فصل و عدم برخورد با نسل دوم و سوم آفت ساقه خوار نواری برنج و از همه مهم تر باعث مصرف کمتر آب برای آبیاری می شود. آب مورد نیاز لاین (1-RI18430) بدون در نظر گرفتن آب مصرفی برای تهیه زمین در هر هکتار، ۴۴۵۰ متر مکعب در هکتار می باشد و در مقایسه با رقم محلی هاشمی
با نیاز آبی خالص ۴۶۱۶ متر مکعب در هکتار، به میزان ۱۶۶ متر مکعب آب در هر هکتار صرفه جویی می شود. برای کشت لاین جدید استفاده از آبیاری تناوبی (۷ روز به 7 روز) و نگهداری آب با عمق ۵ سانتی متری توصیه می شود. در چهار شهرستان انزلی، رشت، صومعه سرا و ماسال عملکرد دانه لاین اصلاح شده جدید با متوسط عملکرد 0.710±5.439 تن در هکتار بیشتر از رقم هاشمی با متوسط 0.283±4.100 تن در هکتار بود. ارتفاع بوته لاین جدید با اختلاف ۳۵-۳۳ سانتی متر کمتر از رقم هاشمی و متوسط تعداد خوشه در لاین جدید با دامنه ۲۰-۱۸ عدد بیشتر از رقم هاشمی با دامنه ۱۳-۱۲ عدد در کلیه مناطق بود.
لاین جدید و رقم هاشمی از نظر تعداد دانه در خوشه اختلاف زیادی را نشان دادند، به طوری که در کلیه مناطق مورد بررسی لاین جدید از نظر تعداد دانه در خوشه نسبت به رقم هاشمی برتری داشت. طول دوره رشد از زمان بذر پاشی تا مرحله رسیدن کامل در لاین جدید بین ۱۱۲-۱۰۳ روز و در رقم هاشمی بین ۱۲۹-۱۱۸ روز بود (جدول 1). تمامی کشاورزان مناطق مورد بررسی زودرس بودن لاین جدید در کنار مقاومت آن نسبت به ورس و دارا بودن کیفیت پخت مطلوب را از خصوصیات بارز این رقم می دانستند.
توجیه اقتصادی کشت برنج گیلار
از فاکتورهای مهم و کلیدی در پذیرش یک رقم جدید، سلیقه و نگرش کشاورز، مصرف کننده و بازار است که می تواند منجر به توسعه کشت و تمایل بازار به جایگزینی و توسعه لاین جدید شود. بنابراین، با توجه به خصوصیات کمی و کیفی رقم گیلار ، می توان نسبت به استقبال آن از طرف شالیکاران و تجار امیدوار بود.
در حال حاضر، ۱۹۰ هزار هکتار از اراضی شالیزاری استان گیلان تحت کشت رقم غالب و بومی هاشمی می باشد. چنانچه در یک فرآیند تدریجی با آشنا نمودن بازار تولید و مصرف برنج رقم جدید پس از معرفی لاین جدید به عنوان رقم، فقط ۲۰ درصد (۳۸ هزار هکتار) از شالیزارهای استان گیلان به کشت لاین جدید اختصاص یابد، افزایش عملکرد شلتوک بین ۵۷۰۰۰-۳۸۰۰۰ تن معادل ۳۷۰۵۰-۲۴۷۰۰ تن برنج سفید نسبت به رقم بومی هاشمی می باشد.
به عبارت دیگر درآمد حاصل از کشت رقم هاشمی در یک هکتار با استحصال برنج سفید ۲۰۰۰-۲۵۰۰ کیلوگرم از قرار کیلویی ۲۰۰۰۰ تومان بین ۵۰-۴۰ میلیون تومان است، در حالی که درآمد حاصل از کشت رقم جدید در یک هکتار با استحصال برنج سفید ۳۹۰۰-۳۱۲۰ کیلوگرم از قرار کیلویی ۱۵ هزار تومان بین ۵۸/۵-۴۶/۸ میلیون تومان خواهد بود. در واقع افزایش درآمد ناشی از کشت رقم جدید در یک هکتار با در نظر گرفتن قیمت کمتر (اگر چه از نظر کیفیت پخت مشابه ارقام محلی است و نسبت به آنها مقاوم به ورس و زودرس تر نیز می باشد) معادل ۸/۵-۶/۸ میلیون تومان خواهد بود.
نویسندگان: دکتر مهرزاد اله قلیپور و دکتر مریم حسینی چالشتری
