نماتدهای گره ریشه و راه های مبارزه با آن

به این نماتدها، نماتدهای غده، گال و گره ریشه نیز گفته می شود. این نماتدها موجودات کرمی شکل و کوچکی هستند که با چشم غیر مسلح دیده نمی شوند و در خاک و ریشه گیاهان زندگی می کنند. آنها با تغذیه از ریشه ها به گیاهان صدمه می زنند و جذب آب و مواد غذایی از خاک را مختل می کنند. این نماتدها در نواحی گرمسیری و معتدل دنیا پراکندگی بیشتری دارند و باعث کاهش کمی و کیفی محصولات کشاورزی مختلفی می شوند. در ایران اولین بار این نماتدها در سال ۱۳۳۵ روی ریشه گوجه فرنگی در قصر شیرین مشاهده شدند. در حال حاضر نماتدهای گره ریشه از نقاط مختلف ایران روی محصولات گوناگونی گزارش شده اند.

علایم آلودگی

نشانه های آلودگی به دلیل تورم و گره ای شدن ریشه ها اغلب به آسانی تشخیص داده می شوند. در مزرعه، مناطق آلوده به صورت لکه هایی دارای گیاهان صدمه دیده، زرد رنگ و کوچک ظاهر می شوند و در هوای گرم علی رغم مرطوب بودن خاک، علائم پژمردگی نشان می دهند. شدت خسارت بسته به جمعیت نماتد، نوع گیاه میزبان، شرایط کشت و زمان آلودگی متفاوت است، گیاهان بسیار آلوده محصول کمتری تولید می کنند و ممکن است نهایتا بمیرند.

سیکل زندگی

این نماتدها از ریشه تغذیه می کنند و سیکل زندگی شامل تخم، لارو، نر و ماده بالغ است. هوای گرم و خاک مرطوب و گاورو مناسب فعالیت نماتدهاست. لاروها پس از خروج از تخم وارد ریشه می شوند و محل تغذیه و فعالیت آنها باعث تورم ریشه ها می شود. ماده های متورم فلاسکی شکل در داخل ریشه پنهان است و تخم های درون کیسه ژلاتینی ممکن است روی سطح ریشه نمایان شوند. تعداد تخمها گاهی به 600 عدد نیز می رسد. دمای مناسب برای فعالیت نماتد بالای ۲۰ درجه است و هر دوره زندگی از تخم تا تخمگذاری بعدی در ۲۵ درجه حدود ۲۵ روز طول می کشد. این نماتدها در دما، رطوبت و میزبان مناسب دارای چندین نسل در سال هستند. در شرایط نامناسب تخم ها می توانند چندین ماه با سال در خاک زنده بمانند.

دامنه میزبانی

این نماتدها در دنیا دارای حداقل ۸۰ گونه است که 4 گونه از پراکندگی جغرافیایی و اهمیت اقتصادی بیشتری برخوردارند، آنها شامل M. javanica, M. incognita, M. arenaria و M. hapla هستند. طیف وسیعی از گیاهان مختلف زراعی، سبزی و صیفی، درختان میوه، گیاهان زینتی، درختچه ها و درختان میزبان این نماتدها هستند. در ایران گونه های مختلف این نماتد از گوجه فرنگی، بادمجان، خیار، خربزه، هنداونه، سیب زمینی، هویج، انگور، پسته، زیتون، انار، درختان میوه هسته دار و دانه دار و بسیاری دیگر گزارش شده اند.

اهمیت اقتصادی

خسارت این نماتدها روی محصولات کشاورزی در کشورهای در حال رشد، بین 25 تا ۵۰ درصد گزارش شده است. گیاهان مختلف بسته به گونه و میزان جمعیت نماتدهای گره ریشه، عکس العمل متفاوتی نسبت به حمله نماتدها نشان می دهند، به طور مثال وجود یک تخم نماند در هر گرم خاک می تواند محصول گوجه فرنگی را تا ۵۰ درصد کاهش دهد یا جمعیت های بیش از ۵ و ۵۰ تخم نماتد در ۱۰۰ گرم خاک سبب ضعف رشد و کم شدن محصول بادمجان و هندوانه شود. به دلیل تولید مثل بالا، طیف وسیع میزبانی و پراکندگی جغرافیایی گسترده، نماتدهای گره ریشه یکی از مشکل ترین نماتدهای گیاهی از نظر کنترل است.

راه های انتشار

رعایت نکردن مراقبت های بهداشتی و زراعی، جابه جایی بذر، قلمه، نشا و خاک آلوده، چسبیدن خاک آلوده به ماشین آلات کشاورزی، پاهای دام هنگام چرا و کارگران در مزرعه و استفاده از آب آبیاری آلوده از راه های گسترش این نماتدهاست.

راه های مبارزه

پیشگیری:

1. بازرسی اندام های گیاهی قبل از ورود به منطقه/کشور
2. استفاده از بذر، قلمه و نشای غیر آلوده و گواهی شده
3. تعیین سالم بودن خاک قبل از کشت در مزرعه جدید
4. استفاده از خاک سالم در خزانه، گلخانه، گلدان و سطوح کوچک
5. ارسال مواد گیاهی و خاک مشکوک به آلودگی برای بررسی به آزمایشگاه یا مراکز ذیصلاح
6. جلوگیری از چرای حیوانات در مزرعه و شستشوی ماشین آلات کشاورزی قبل و بعد از استفاده در مزرعه

کنترل:

1. در صورت بروز نشانه های بیماری، بررسی خاک و اندام گیاهی توسط کارشناس متخصص
2. در صورت امکان، استفاده از ارقام مقاوم به نماتد
3. تناوب با گیاهان غیر میزبان نماتد راه حلی آسان و اقتصادی برای کاهش جمعیت نماتدهاست.
4. آیش یا نکاشتن زمین همراه شخم تابستانه و آبیاری زمین و وجین علف های هرز جمعیت نماتدها را کم می کند.
5. خزانه کاریها و مزارع تهیه بذر در محلی ایجاد شوند که عاری از نماتد باشند.
6. آفتابدهی خاک با کشیدن پلاستیک روی خاک مرطوب در هوای گرم به مدت 4-6 هفته در کاهش جمعیت نماتدها و سایر آفات خاکزی مؤثر خواهد بود.
7. ریشه های آلوده پس از برداشت محصول در مزرعه نابود شوند.
8. افزودن کود حیوانی، کود سبز، کنجاله های روغنی، خاک اره، کاه و کلش و زیر خاک کردن بقایای گیاهی سالم موجب تقویت گیاه، افزایش دشمنان طبیعی نماتدها و بالا بردن ظرفیت نگهداری آب، بهبود بافت خاک و افزایش محصول می شود.

نویسنده: صدیقه فاطمی

نوشته قبلی

هشدارهای بهداشتی بیماری آنفلوآنزای پرندگان

نوشته بعدی

کشت خربزه در استان سیستان و بلوچستان