بیماری های تلخی مغز میوه فندق

فندق با نام علمی Coylusavellana متعلق به خانواده Betulaceae گیاهی است یک پایه که گرده افشانی آن توسط باد انجام می شود و گلدهی در مناطق با زمستان ملایم در اواسط زمستان اتفاق می افتد. ۱۵ گونه بوته ای و درختی در جنس Corylus قرار دارند. فندق گونه ای با دامنه گسترش اکولوژیکی وسیع بوده که در عین حال کم توقع و مقاوم به عوامل نامساعد طبیعی می باشد. استان گیلان حدود ۷۲ درصد سطح زیر کشت این گونه را به خود اختصاص داده است که بیشترین پراکنش این گونه در منطقه اشکورات استان گیلان می باشد (شهرستان های رودسر و املش).

شکل 1 - منطقه فندق کاری اشکورات (شهرستان رودسر، استان گیلان)
شکل 1 – منطقه فندق کاری اشکورات (شهرستان رودسر، استان گیلان)

در سال ۱۳۸۵، نوعی عارضه با علائم بدشکلی، بافت مردگی، فساد و تلخی مغز میوه فندق در کلکسیون باغ تحقیقاتی ایستگاه تحقیقات باغبانی عباس آباد شهرستان آستارا وابسته به مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی گیلان مشاهده شد.

سپس در سال ۱۳۹۲، این عارضه از باغات فندق منطقه ییلاقی گورج حوزه مرکز خدمات جهاد کشاورزی ملکوت تابعه شهرستان املش گزارش گردید. بنا به بررسی های متعدد، مهمترین علائم بیماری های شایع میوه فندق در باغات فندق استان گیلان سیاه شدگی و چروکیدگی نوک مغز میوه فندق به صورت بافت مردگی نوک میوه فندق در محل اتصال به نافه (فونیکول) می باشد. به طوری که، این علائم بافت مردگی معمولا به داخل مغز میوه فندق پیشرفت می کند.

به منظور شناسایی عامل (یا عوامل بیماری های مغز میوه فندق در باغات و انبارهای محلی، بازدیدهای متعدد انجام و نمونه هایی از میوه فندق با علائم غیر طبیعی در سطح و داخل مغز میوه جمع آوری و به آزمایشگاه منتقل گردید. بررسی ها نشان داد که، نوعا سه نوع علائم در ارتباط با خسارت کمی و کیفی مغز میوه فندق در منطقه فندق کاری اشکورات وجود دارد. نمونه ها بر روی محیط کشت PDA حاوی اسید لاکتیک (پنج درصد) در شرایط دمای °۲۵±C۲ به مدت ۵-۷ روز کشت داده شدند. شناسایی جدایه (ها) بر اساس کلیدهای شناسایی معتبر صورت پذیرفت.

علائم بیماری

الف) کپک قارچی مغز میوه فندق

علائم کپک های قارچی بین دوره رسیدن محصول و خشک شدن مغز میوه فندق پس از برداشت و تا داخل انبار نیز ادامه یابد. کپک زدگی ناشی از خسارت برخی آفات و رشد قارچ های عامل کپک بوده که باعث تغییر رنگ و تلخی مغز میوه فندق می شود (شکل های 1و۲). بارندگی های سنگین و یا تابستان های گرم و مرطوب باعث افزایش کپک زدگی شده و ممکن است تا داخل انبار نیز ادامه یابد. تغییر رنگ داخلی مغز میوه فندق از دیگر علائم رایج میوه فندق در شرایط باغ است (علائم ثانویه). به طوری که، رنگ مغز میوه از حالت طبیعی، سفید مات به حالت نیمه شفاف، زرد روغنی تغییر یافته و طعم تلخ یا تندی پیدا می کند (شکل ۵). برای جداسازی قارچ از میوه فندق ابتدا میوه ها توسط الکل ۷۰ درصد ضد عفونی سطحی شده و توسط اسکالپل سترون به قطعات کوچک تقسیم می شود.

شکل ۲- کپک زدگی قارچی فندق
شکل ۲- کپک زدگی قارچی فندق
شکل ۳- تغییر رنگ و تلخی مغز میوه فندق بر اثر کپک زدگی
شکل ۳- تغییر رنگ و تلخی مغز میوه فندق بر اثر کپک زدگی
شکل ۴- رشد قارچ Aspergillus niger روی محیط عصاره مالت آگار
شکل ۴- رشد قارچ Aspergillus niger روی محیط عصاره مالت آگار
شکل ۵- پرگنه قارچ Hyde et al 2010 Phomopsis
شکل ۵- پرگنه قارچ Hyde et al 2010 Phomopsis
شکل ۶- شکل ظاهری پرگنه قارچ Ramularia روی محیط عصاره مالت آگار ۲درصد
شکل ۶- شکل ظاهری پرگنه قارچ Ramularia روی محیط عصاره مالت آگار ۲درصد

ب) قارچ های مخمری

Borzi (Peglion) Kurtzman Eremothecium coryli (Nematospora coryli) ،Eremothecium cymbalariae و  Eremothecium ashbyi Guill، متعلق به راسته Saccharomycetales و خانواده 2014 Nematosporaceae Shivas et al.2005;Robert et al.2005,Index Fungorum Partnership از عوامل بیماری موسوم به استیگماتومیکوزیس میوه فندق (لکه مخمری میوه فندق) محسوب می شوند (شکل های ۱۰ و ۱۱). قارچ عامل بیماری عمدتا توسط گونه های مختلفی از سن های بدبو (stink bugs) متعلق به راسته ناجور بالان و خانواده Pentatomidae منتقل می شود. علائم در اوائل فصل که پوسته فندق نرم است، بر اثر تغذیه پوره سن ۲-۵ و حشره کامل سن از مواد مغذی میوه باعث ایجاد لکه های اپیکارپ روی سطح پوست میوه نارس و لکه های بافت مرده خشک و اسفنجی شدن داخل میوه فندق و نیز انتقال قارچ بیماری زای N.coryli به میوه در اواسط فصل می شود (شکل های ۷ تا ۹). لکه های روی مغز میوه فندق معمولا تا قبل از پوست گیری میوه فندق مشهود نیستند. ممکن است محل تغذیه بر اثر ورود میکروارگانیسم ها تغییر مانند رنگ دهد و باعث فساد بیشتر مغز فندق گردد. لذا خسارت بیماری به اشکال مختلفی کوچک شدن (شکل ۱۰)، پوکی، فساد و نیز تلخی مغز میوه فندق ظاهر می گردد. به طور کلی استنباط می شود که عارضه تلخی مغز میوه فندق ناشی از دخالت سه عامل جراحت مکانیکی سلول های میوه فندق در زمان تغذیه حشره سن، مکیدن شیره گیاه و تزریق مواد سمی به داخل بافت میوه اتفاق می افتد. اگر چه قارچ اختصاصی میوه است و لیکن با میوه یا دانه آلوده منتقل نمی شود. در شرایط طبیعی، قارچ می تواند حداقل تا چهار سال در میوه زنده بماند.

شکل ۷- لکه های فرو رفته روی مغز میوه فندق
شکل ۷- لکه های فرو رفته روی مغز میوه فندق
شکل ۸- لکه های فرورفته چوب پنبه ای در زیر محل تغذیه حشره سن
شکل ۸- لکه های فرورفته چوب پنبه ای در زیر محل تغذیه حشره سن
شکل ۹- سیاه شدگی و چروکیدگی نوک میوه فندق (فساد از نوک میوه شروع شده است)
شکل ۹- سیاه شدگی و چروکیدگی نوک میوه فندق (فساد از نوک میوه شروع شده است)
شکل۱۰- کوچک شدن میوه ناشی از تغذیه حشره سندر دمای ۲۵ درجه سانتی گراد
شکل۱۰- کوچک شدن میوه ناشی از تغذیه حشره سندر دمای ۲۵ درجه سانتی گراد
شکل-۱۱ رشد قارچ مخمری Nematospora coryli روی محیط کشت AFM (چروکیدگی سطح پرگنه ها و رشد رشته ای قارچ در حاشیه پرگنه مشهود)
شکل-۱۱ رشد قارچ مخمری Nematospora coryli روی محیط کشت AFM (چروکیدگی سطح پرگنه ها و رشد رشته ای قارچ در حاشیه پرگنه مشهود)

اسلاید میکروسکوپی قارچ Nematospora coryli در محلول اسید فوشین لاکتو گلیسرول نشانگر آسک های استوانه ای شکل به ابعاد ۹-۶*68-۵۷ میکرومتر حاوی هشت آسکوسپور سوزنی شکل، دو سلولی در ابعاد ۲*۵۰-۴۰ میکرومتر واجد زواند استوانه ای، انعطاف پذیر و شلاقی شکل به طول ۱۵-۱۰ میکرومتر که از یک انتها خارج شده است، می باشد. (شکل ۱۲)

درجه حرارت رشد قارچ بین ۳۷-۱۰ درجه سانتی گراد و دمای بهینه ۳۵-۳۰ درجه سانتی گراد است. آسک ها عمدتا در دمای ۲۵-۲۰ درجه سانتی گراد تشکیل می شوند.

شکل ۱۲- شکل میکروسکوپی قارچ Nematospora coryli آسک و سلول های مخمری جدا شده از ریسه
شکل ۱۲- شکل میکروسکوپی قارچ Nematospora coryli آسک و سلول های مخمری جدا شده از ریسه

 

کنترل زراعی

  1. میوه ها را بلافاصله پس از ریزش در پای درخت جمع آوری، خشک و پوست کنی شوند.
  2. برداشت قبل از بارندگی باعث کاهش آلودگی قارچی کپک می شود.
  3. جعبه ها و سبدهای پر از میوه فندق برداشت شده باید تا زمان فرآوری فندق در جای مطمئن و زیر باران نباشد. هر عملی که باعث افزایش جریان هوا در اطراف جعبه ها شود مانع کپک زدگی بیشتر می شود.
  4. سن، آفت اصلی فندق نبوده و غالبا اهمیتی ندارد. در مناطق و باغاتی که سمپاشی انجام نمی گیرد جمعیت حشره توسط دشمنان طبیعی متعادل باقی می ماند.
  5. زمستان گذرانی حشره کامل سن زیر بوته های گیاهان و پناهگاه های مختلف می باشد. سن ها معمولا بر روی گیاهان علفی و درختچه ها زندگی و از آنها تغذیه می کنند. لذا از بین نبردن علف های هرز اطراف و داخل باغاتی که عارضه تلخی مغز میوه فندق شدید است، توصیه می شود.
  6. در شرایطی که جمعیت سن به حد خسارت برسد، می بایست اقدام به سمپاشی با سموم فنیتیون یا فنیتریتیون 1.5 – ۱ در ۱۰۰۰ نمود.

نویسندگان: دکتر محمود هوشیارفرد – مهندس شهربانو پورعبداله