
در سال های اخیر، پرندگان خسارت زای کلزا ، مورد توجه اکثر کشاورزان کلزاکار ایران و نیز برخی کارشناسان کشاورزی از استان های مختلف کشور قرار گرفته و آن را یکی از عوامل بازدارنده گسترش سطح زیر کشت کلزا می دانند. پرندگان به خصوص چکاوک ها در زمان رویش بوته های کلزا (پاییز و زمستان) در مراحل دو برگی تا پنجه زنی گیاه و تا قبل از مرحله ساقه روی خسارت زا هستند. پرندگان از جمله چکاوک آسمانی، چکاوک کاکلی و … از جمله پرندگان خسارت زای کلزا در ایران محسوب می شوند.
مرفولوژی :
این تیره، پرندگانی با پرو بال رگه رگه ی شنی رنگ و خوش آواز را که معمولا انگشت عقبی پاهایشان دراز، مستقیم و نوک تیز است، در بر می گیرد. چکاوک آسمانی دارای پرواز گروهی و در انتهای سر، پرها اندکی برجسته شده و به کاکل گرد و کوتاهی که بسیار کوچکتر از کاکل چکاوک کاکلی می باشد، تبدیل شده است. دم نسبتا دراز و سفیدی شاهپرهای کناری آن آشکارا دیده می شود. چکاوک کاکلی ۱۷ سانتیمتر طول دارد و نسبتا بر جثه تر از چکاوک آسمانی و کمرنگ تر از آن است. بال ها کاملا گرد و دم کوتاه است.



علایم :
پس از زراعت کلزا ، چکاوک و سایر پرندگان دانه خوار وارد مزارع (به خصوص مزارع زود کاشت و همجوار روستاها) شده و از برگ های کوتیلدونی (اولیه) گیاه تغذیه کرده و باعث تخریب و صدمات فراوان می شوند و در مواردی خسارات غیر قابل جبرانی وارد می کنند. در اراضی بزرگ و وسیع تراکم بیشتر بوده و جمعیت آنها با ارتفاع گیاه رابطه معکوس دارد. در هنگام کپسول دهی نیز گنجشک ها به صورت گروهی و با پروازهای کوتاه از غلاف های تازه تشکیل شده تغذیه می کند.
خسارت :
پرندگان از برگ های کوتیلدونی تغذیه کرده و زمانی که سایر گیاهان مورد علاقه آنها در طبیعت وجود ندارد، موجب خسارت فراوان می شوند. میزان تغذیه بستگی به تراکم و دسترسی مواد غذایی دارد. میزان تغذیه از بذرهای روی خاک خیلی بیشتر از بذرهای دفن شده است. چکاوک های آسمانی از مرز مزرعه به خصوص برچین ها و درخت ها فاصله می گیرند. آنها اراضی برهنه تر و دارای ارتفاع کوتاه تر و اراضی دارای گیاهان پهن برگ را به گیاهان علفی ترجیح می دهند. در بررسی زیستگاهی چکاوک ها در مزارع کلزای استان های مازندران، گلستان و اردبیل، بیشترین خسارت تحت تأثیر پدیده مهاجرت پرندگان از عرض های شمالی به جنوب شرق دریای خزر در استان گلستان که مسیر عبور آنهاست، مشاهده می شود.
شرایط مساعد: کشت دیر هنگام




روش های مدیریت :
برای دور کردن پرندگان از روش های مختلفی از جمله توپ های مخصوص، ماکت پرندگان شکاری، قوطی های خالی (بستن در امتداد یک طناب و تکان دادن آن و یا ضربه زدن به قوطی خالی توسط کارگر)، انواع مترسک ها، گنجشک پران، قرار دادن نوارهای کاست و ویدئو در حاشیه مزارع، استفاده از مواد شیمیایی دورکننده و ضدعفونی بذور استفاده می شود.
براساس نتایج به دست آمده از پروژه بررسی زیستگاهی چکاوک آسمانی و چکاوک کاکلی در مزارع کلزای استان توصیه های زیر پیشنهاد می شود:
- کاشت کلزا با تراکم بذر بیشتر در مناطق دارای خسارت پرندگان
- کاشت زودتر کلزا در ابتدای پاییز و قبل از مهاجرت چکاوک های آسمانی
- وجین علف های پهن برگ بعد از رشد برگ های بوته های کلزا
- کاشت مزارع گندم و کلزا در کنار هم
- کاشت کلزا در زمین های کنار جاده ها
نکته مهم در کاربرد روش های مکانیکی، عادت کردن سریع پرندگان به اصوات و تصاویر یکنواخت و دائمی با تکرار منظم است. بنابراین باید محل استقرار و زمان استفاده از ابزارهای مکانیکی تغییر یابد تا پرندگان سریع به آنها عادت نکنند.