خواص دارویی آلوئه ورا

در این پست با خواص دارویی آلوئه ورا و مصارف بهداشتی آن آشنا می شوید. در ادامه با ما همراه باشید.

گیاه دارویی آلوئه ورا (Aloe vera) از تیره Liliaceae با نام فارسی صبرزرد، صبر تلخ یا شاخ بزی و نام محلی گل سگله، گل قبر و چادروا یکی از گونه های بسیار مهم دارویی می باشد که در نواحی گرم و مرطوب می روید. جنس Aloe بیش از سیصد گونه دارد که در سطح جهان پراکنده هستند. پیشینه کاربرد صبرزرد به ۱۵۰۰ سال قبل از میلاد مسیح بر می گردد که مصریان باستان به فراوانی برای درمان استفاده می کردند. در عصر الکساندر یونانی آن را برای مرهم زخم های سربازان خود به کار می بردند و زیبایی کلئوپاترا را به استفاده مداوم ژل این گیاه نسبت می دهند. این گیاه در دوره ساسانیان برای ضدعفونی نمودن معبد های عمومی سوزانده و از دود آن استفاده می نمودند.

خصوصیات گیاه شناسی آلوئه ورا

گیاه صبرزرد، دارای گونه های بسیار متنوعی است که عمدتا گیاهانی دائمی محسوب می شوند و به صورت وحشی یا اهلی می رویند. برای این جنس بیش از سیصد گونه از مناطق مختلف جهان گزارش شده است. این گیاه بوته ای، دائمی با ارتفاع ۷۰ تا ۹۰ سانتی متر، برگ ها ضخیم و گوشتی و سر نیزه ای شکل فاقد دمبرگ، حاشیه برگ دارای خارهای نوک تیز بوده و برگ ها به صورت قاعده ای قرار گرفتند.

خواص دارویی و بهداشتی گیاه صبرزرد (آلوئه ورا)

برگ های گوشتی و ضخیم صبرزرد از کوتیکول، بشره، پارانشیم کلروفیل دار، پارانشیم بدون کلروفیل موسیلاژدار و دستجات آوندی تشکیل شده است. پارنشیم بدون کلروفیل دارای واکوئل های بزرگ سرشار از موسیلاژ می باشد که نقش مهمی در تنظیم مقدار آب برگ در شرایط خشک دارد.

هر گیاه به تدریج ۱۶ تا ۲۲ برگ تولید می کند که وقتی بالغ شد ممکن است وزن هر برگ آن تا ۹۰۰ گرم برسد. این گیاه فاقد ساقه حقیقی است. انتهای دمبرگ ها به صورت غلافی روی همدیگر قرار می گیرند و تشکیل ساقه می دهند. اندام زیرزمینی گیاه صبرزرد به دو بخش تقسیم می شود. ریشه ها کار جذب مواد غذایی و آب را به عهده دارند و بخش دوم ریزوم گیاه است که مسئولیت زادآوری، تولید پاجوش و ایجاد گیاه جدید را به عهده دارد. گل ها بر روی گل آذین سنبله ای به طول ۱ تا ۱٫۵ متر ظاهر می شود.

خواص دارویی و بهداشتی گیاه صبرزرد (آلوئه ورا)

گل در گونه Aloe vera زرد رنگ است و در فصل زمستان ظاهر می شود. در گونه Aloe littoralis گل قرمز رنگ است و گل دهی آن در فصل پاییز انجام می شود و میوه به صورت کپسول است. دو گونه Aloe vera و Aloe littoralis به طور طبیعی در مناطق جلگه ای استان بوشهر رویش دارند و هر دو گونه از خاصیت دارویی بالایی برخوردار هستند. بخش دارویی گیاه محتویات برگ یا ژل گیاه است. برخی ترکیبات گیاه دارویی آلوئه ورا در جدول زیر آمده است.

گل آذین دو گونه Aloe vera
گل آذین دو گونه Aloe vera
گل آذین دو گونه Aloe littoralis
گل آذین دو گونه Aloe littoralis

خواص دارویی و بهداشتی گیاه صبرزرد (آلوئه ورا)

مصارف درمانی گیاه دارویی آلوئه ورا یا صبر زرد

از ژل یا محتویات برگ صبرزرد جهت مصارف دارویی استفاده می گردد. حضور ترکیبات و مواد مختلف در گیاه صبرزرد موجب خواص دارویی متعدد آن می شود. ژل گیاه صبرزرد در اغلب موارد زرد رنگ است که ناشی از وجود آنتراکینون ها است که به صورت آزاد و به صورت گلوکوزیدی وجود دارند. آنتراکینون ها را ماده موثر اصلی ژل صبرزرد می دانند. بسیاری از خواص دارویی ژل صبرزرد را به آن نسبت می دهند.

ژل گیاه صبرزرد
ژل گیاه صبرزرد
برش عرضی برگ صبرزرد
برش عرضی برگ صبرزرد

بررسی ها نشان می دهد در صورتی که مقدار آنتراکینون ها در ژل زیاد باشد، به هنگام استعمال آن در زخم ها و التهابات پوستی مقدار تولید پرو ستاگلاندین ها را کاهش می دهد و در صورتی که آنتراکینون ها ژل کاهش یابد، مقدار تولید پروستاگلاندین ها در محل زخم و التهابات بیشتر است.

خاصیت ضدزخم و ضد التهاب صبرزرد را به آنتراکینون ها و خاصیت ضد آرتروزی آن را به آنتراکینون های گلوکزی نسبت می دهند و اشاره شده است که بخش گل کوزیدی آنتراکینون ها نقش کمتری در رفع التهابات و بهبودی زخم دارد. صبرزرد هم دارای اثر بازدارندگی است که منجر به جلوگیری از التهاب می شود و هم دارای اثر محرک است که موجب رشد سلول و بهبود زخم می شود.

اثر ضدالتهابی که نوعی بازدارندگی است، به گلیکو پروتئین ها و اثر زخم آن را که نوعی اثر تحریکی است به آنتراکینون ها نسبت می دهند. این گیاه، به واسطه توانایی هایش برای التیام سوختگی شناخته می شود، اما این همه آن چیزی نیست که این گیاه می تواند انجام دهد.

بیش از ۳۰۰ گونه از این گیاه در سراسر جهان یافت می شود، اما همه آن ها در درمان گیاهی استفاده نمی شوند. چهار خاصیت در گیاه (Aloe vera) موجود است که برای درمان بیماری های مختلف استفاده می شوند. این چهار خاصیت مهم ضدالتهاب، ضدقارچ، ضدمیکروب (آنتی بیوتیک) و احیاء کننده، از نو سازنده و نشاط بخش است.

با تحقیقات صورت گرفته مشخص شده است که بیش از ۲۰۰ ترکیب مختلف تاکنون در برگ صبرزرد مشخص شده است. Acemannan و پلی ساکارید های دیگر که موجب افزایش لنفوسیت T می شوند و در افزایش سرعت ترمیم پوست و افزایش سیستم ایمنی بدن موثر هستند از ترکیبات برگ صبرزرد می باشند. بیش از ۹۶% برگ صبرزرد را آب تشکیل می دهد.

گیاه صبرزرد (آلوئه ورا)

ترکیب B سیتوسترول، یک استرولی است که در پوست یا عصاره برگ یافت می شود و به عنوان ضدالتهاب به کار می رود. آلوئه به خاطر خواص بازسازنده و منحصر به فرد خود از سایر داروهای طبیعی و گیاهی دیگر متمایز می گردد. این خاصیت منجر به فرد عناصر گیاه را قادر می سازد تا در حالی که بر روی هدف مورد نظر در بدن به فعالیت مشغول اند بر روی همدیگر نیز اثرات تداخلی داشته باشند.

این عامل فعال شامل موکوپلی ساکارید هاست که مولکول های قندی طویل و زنجیره ای هستند و در درمان التهابات، ایدز و تومورهای سرطانی مصرف می شود. تولید موکو پلی ساکارید (MPS) که در سلول های بدن یافت می شوند، در محدوده بلوغ جنسی متوقف می شود و بایستی از منابع خارجی تامین شود. موکو پلی ساکارید ها در صبرزرد به فراوانی یافت می شود و اعمال زیر را در بدن انجام می دهد:

  1. کمک به انتقال گازها در شش ها.
  2. تسهیل جذب آب، الکترولیت و مواد مغذی از دستگاه گوارش.
  3. نرم کننده مفاصل.
  4. ممانعت از جذب مواد سمی در روده بزرگ.
  5. تکثیر میکروب های مفید موجود در روده.

امودین و لکتین عامل صد تومور هستند و برای کنترل تومورهای سرطانی به کار می روند. آلوئه می تواند جایگزین داروهای استروئیدی موضعی و خوراکی یا آنتی بیوتیک های خوراکی شود. این گیاه، اثرات جانبی داروها را کاهش می دهد، قدرت ایمنی بدن را بالا می برد و کمک می کند تا از تجمع سموم در بدن جلوگیری شود. عصاره آلوئه چهار بار سریع تر از آب در پوست نفوذ می کند، به فیزیولوژِی بدن آسیب نمی رساند بلکه آن را متعادل نموده و بهبود می بخشد.

گیاه صبرزرد (آلوئه ورا)

تحقیقات وسیعی توسط دانشمندان در آمریکا بر روی صبرزرد برای درمان ایدز نیز صورت گرفته است. AZT (آزیدوتیمین) داروی اصلی پذیرفته شده توسط FDA در درمان ایدز می باشد اما دارای عوارضی از قبیل آسیب به کلیه ها، کبد، سیستم عصبی و ایجاد کم خونی می باشد.

حدود ۵۰% بیماران به علت سمی بودن دارو آن را نمی توانند تحمل کنند. اما صبرزرد هیچ یک از عوارض ذکر شده را ندارد، سمی نمی باشد، توسط بیماران تحمل می شود، حتی کم خونی ناشی از AZT را برطرف می کند. در نهایت دکتر پالس عقیده دارد که صبرزرد برای درمان ایدز همانند انسولین برای درمان دیابت می باشد.

آلوئه حاوی مواد معدنی است که کمبود کلسیم در بدن را به حداقل رسانده، جذب آن را سرعت می بخشد و از پوکی استخوان جلوگیری می کند. به واسطه وجود آنزیم های خاص در گیاه صبرزرد، مصرف آن فعالیت پانکراس را تقویت نموده و در افرادی که دچار دیابت و هیپوگلایسمی هستند به تعادل و تنظیم قند در خون کمک می نماید.

آلوئه ترشح اسید های معده را تنظیم و کنترل می نماید و خاصیت بی حس کنندگی و منعقد کننده خون را دارا می باشد. لکتین مشابه مواد ترکیبی آلوئه، سبب رشد و گسترش سلول های نرمال انسان می شود و از رشد سلول های سرطانی جلوگیری می کند. خواص دیگر آلوئه در درمان سوختگی ها است. آلوئه سوختگی های درجه ۳ را ۶ برابر سریع تر از داروهای رایج درمان می کند و این به واسطه ترکیبات استروئیدی و سالیسلیک اسید آن می باشد. به طور کلی برخی اثرات درمانی آلوئه به شرح زیر می باشد:

بیماری های انگلی ، باکتریال ، قارچ ها و ویروس ها

بر اساس تحقیقات به عمل آمده گیاه صبرزرد برای درمان ایدز، حذف انگل ها (مخصوصا پروتوزا)، بهبودی علائم هرپس سیمپلکس (تبخال) و هرپس زوستر (آبله مرغان، زونا)، بهبود علائم کاندیدا، بهبود علائم ابتلا به ویروس EBV (ابشتین-بارویروس) که یکی از عوامل سندروم خستگی مزمن می باشد، درمان عفونت های قارچی، درمان هرپس ژنتیال (هرپس دستگاه تناسلی) و عفونت های ناشی از استافیلوکوک بسیار موثر است.

بیماری های مرتبط با خون

نتایج تحقیقات انجام شده بر روی گیاه صبرزرد نشان داده است که از این گیاه برای درمان افزایش قندخون (هایپر گلایسمی)، بهبود گردش خون بدن، بواسیر (هوموروئید)، پایین آورنده قند خون در دیابت نوع ۲ که غیر وابسته به انسولین است، درمان افزایش کلسترول خون، درمان فشار خون، درمان کم خونی و جلوگیری از خونریزی موثر است.

بیماری های زنان

از مطالعات انجام شده بر روی گیاه صبرزرد چنین بر می آید که این گیاه در بهبود نامنظمی قاعدگی، درمان درد های قاعدگی که ناشی از گرفتگی و اسپاسم های رحم است و درمان نازایی نقش مهمی ایفا می نماید.

بیماری های گوارشی (به طور عمده بر روده بزرگ اثر می کند)

بر اساس تحقیقات وسیعی که بر روی اثرات درمانی صبرزرد بر دستگاه گوارش انجام شده است نشان می دهد این گیاه برای درمان یبوست، سوء هاضمه، دل پیچه (کولیک)، عفونت روده بسیار موثر است. بر عملکرد روده ها تاثیر می گذارد و آن ها را نرم و روان نگه می دارد.

حرکت دادن پروتئین های حساسیت زا (آلرژیک) از روده کوچک به روده بزرگ، در نتیجه مانع جذب و اثر آن ها می شود. همچنین در افزایش حرکت روده ها، بهبود تهوع، درمان زخم معده و دوازدهه، التهاب معده (گاستریت)، درمان بیماری کرون، درمان سندروم روده تحریک پذیر، افزایش عملکرد کبد و کیسه صفرا، درمان کولیک زخم شونده، بهبود علائم ریفلاکس معده به مری که موجب ترش کردن، سوزش سر دل و سوزش پشت جناق سینه می شود، بهبود التهاب لثه و درمان سیروز (نارسایی کبدی) موثر است.

مفاصل

استفاده از آلوئه جهت بهبود آرتریت (التهاب مفاصل) و درمان سندروم (T.M.G) التهاب مفاصل گیجگاهی و فکی بسیار موثر است.

دستگاه تنفسی

استفاده از عصاره آلوئه در درمان سرماخوردگی بسیار سودمند است.

موارد دیگر

گیاه صبرزرد در درمان بهبود جریان لنفاوی، کمک در درمان خارش، درمان اعتیاد، در موقعیت های ضعف و بی حالی عمومی و بی حرکتی مفید است. در درمان افسردگی، درمان کوری و مشکلات چشمی، سرطان، دیورتوکولیت، درمان آنفولانزا، جلوگیری از افزایش فشار داخل چشم (گلوکاما)، درمان بیماری منیر (Maniyer) که با سرگیجه و کاهش شنوایی و وز وز گوش مشخص می شود، درمان فراموشی و درمان تشنج بسیار مفید است.

موارد مصرفی خارجی ژل آلوئه ورا

در درمان خارجی، گیاه صبرزرد برای درمان خراشیدگی و سائیدگی، جوش غرور جوانی، تاول ها، سوختگی ها، کورک ها، پوست ترک خورده، نوک پستان ترک خورده در اثر شیردهی، بریدگی ها، شوره سر و بدن و حساسیت های پوستی (درماتیت، اگزما)، گزیدگی حشرات، زخم های لثه، سوختگی های ناشی از اشعه، آفتاب سوختگی، پسوریازیس، راش های پوستی، کشیدگی ماهیچه ها و رباط ها، التهاب تاندون ها، زخم های پوستی، واریس (تورم و برآمدگی سیاهرگ ها که معمولا در پا ایجاد می شود)، زگیل، چین و چروک پوستی و گال به کار می رود.

محصولات مختلف تهیه شده از ژل صبرزرد
محصولات مختلف تهیه شده از ژل صبرزرد

پیشنهادات

از برگ گیاه آلوئه ورا می توان برای درمان های مختلف استفاده نمود:

  • از برگ تازه آن برای مصارف خارجی (زخم ها، جوش ها، تاول ها و …) می توان استفاده نمود.
  • برای درمان سوختگی درجه ۳ بایستی بلافاصله از برگ تازه گیاه صبرزرد بریده و به محل سوختگی مالید و حداقل ۳-۴ بار در فاصله یک ساعت این کار را ادامه داد.
  • پس از صرف غذا از خوردن برگ تازه گیاه خودداری کنید زیرا دارای ترکیبات آنتراکینونی است و مسهل می باشد.
  • از خوردن بخش سبزرنگ برگ صبرزرد خودداری کنید. (زیرا حاوی ترکیبات آنتراکینونی و بسیار تلخ است)
  • در صورتی که برای بیماری دیابت نوع ۲ از برگ صبرزرد استفاده می کنید بایستی ابتدا بخش سبزرنگ را جدا نموده و کاملا خشک کنید و سپس پودر نموده و در کپسول های دارویی مصرف کنید.
  • برای جلوگیری از آفتاب سوختگی در مناطق گرم، بایستی هنگام خروج از منزل از شیره گیاه بر روی پوست دست و صورت بمالید.
  • برای رفع التهاب، عرق سوز شدن زیر بغل و ادرار سوزی اطفال از برگ تازه استفاده می شود.
  • زنان باردار یا شیرده نباید از صبرزرد استفاده نمایند.
  • افرادی که بیشتر از ۱۰ روز متوالی یبوست دارند از گیاه صبرزرد استفاده نکنند.
  • فرم شیره (لاتکس) صبرزرد نباید برای آپاندیس مصرف شود.