میزان اکسیژن محلول در آب برای پرورش ماهی قزل آلا به چه عواملی بستگی دارد؟

در آب گازهای متعددی از جمله اکسیژن ، دی اکسید کربن ، ازت و … بصورت محلول وجود دارد که مهمترین آنها برای ادامه حیات ماهی اکسیژن می باشد. اکسیژن محلول در آب ، یکی از مهمترین عوامل اصلی کیفیت آب در پرورش ماهی می باشد که از طریق انتشار هوا، پدیده فتوسنتز، هوادهی از طریق پمپ های هواساز یا فواره نمودن آب تأمین می گردد. ماهیان اکسیژن را از آب بدست می آورند. اکسیژن محلول، بالاتر از ۶ میلی گرم در لیتر (۷-۱۰ میلی گرم در لیتر) سبب رشد مناسب ماهیان قزل آلا شده و چنانچه کمتر از ۵ میلی گرم در لیتر باشد موجب مرگ و میر در ماهیان می گردد. علائم مرگ و میر ماهی در اثر کمبود اکسیژن عبارتند از تلفات دسته جمعی، تجمع ماهیان در سطح آب و بلعیدن هوا و باز بودن دهان اغلب ماهیان تلف شده.

عوامل فیزیکی مؤثر در میزان اکسیژن محلول در آب :

۱- دما : میزان اکسیژن محلول در آب با درجه حرارت آب نسبت عکس دارد. هر چه درجه حرارت آب افزایش یابد مقدار اکسیژن محلول در آب کاهش خواهد یافت.

بطور مثال: میزان اکسیژن اشباع در دمای ۱۰ درجه سانتی گراد ۱۱٫۵ میلی گرم بر لیتر و در دمای ۱۸ درجه سانتی گراد ۹٫۴ میلی گرم در لیتر می باشد. دمای آب بطور قابل توجهی در فرایندهای فیزیولوژیکی از قبیل میزان تنفس، ضریب تبدیل غذایی، جذب مراد غذایی، رشد، رفتار و تولید مثل ماهی مؤثر است.

۲- شوری : افزایش شوری آب موجب کاهش درجه اشباع اکسیژن شده و در نتیجه قدرت نگهداری اکسیژن در آب کمتر می شود. ماهی قزل آلا می تواند در محدوده وسیعی از آب شیرین تا آب دریا پرورش داده شود ولی زنده ماندن و رشد، در شوری حدود ۲۰ گرم در لیتر (PPt) کاهش می یابد.

٣- فشار اتمسفر : با افزایش فشار هوا، درجه اشباع گازهای محلول از جمله اکسیژن افزایش خواهد یافت. هر چه ارتفاع از سطح دریا بیشتر شود، میزان اکسیژن محلول در آب کمتر می شود.

عوامل اصلی بروز تغییرات اکسیژن محلول در آب پرورش ماهی عبارتند از:

افزایش فعالیت فتوسنتز : زی شناوران در طول روز موجب افزایش اکسیژن محلول و در طول شب موجب کاهش اکسیژن و افزایش گاز کربینک محلول در آب می گردند. اکسیژنی که در موقع طلوع آفتاب و قبل از فعال شدن عمل فتوسنتز به حداقل خود می رسد، در طول روز افزایش یافته و در اواخر بعد از ظهر به حداکثر مقدار خود می رسد.

مواد آلی : اکسیداسیون مواد آلی در آب موجب کاهش اکسیژن و افزایش گاز کربنیک محلول در آب می شود.

عوامل مؤثر در نیاز اکسیژن ماهی قزل آلا :

الف – اندازه ماهی : بچه ماهیان بر اساس واحد وزنشان، نسبت به ماهیان بزرگتر، اکسیژن بیشتری نیاز دارند.

ب- فعالیت و تحریک : ماهیان در هنگام فعالیت و تحرک نسبت به حالت استراحت نیاز اکسیژنی بیشتری دارند. در ماهیان قزل آلا، سرعت تنفس ماهی در صورت کاهش میزان اکسیژن محلول در آب بیشتر می شود نه بواسطه افزایش میزان دی اکسید کربن محلول در آب.

ج- تغذیه : اکسیژن مورد نیاز در هنگام تغذیه و بعد از آن به میزان ۴۰-۵۰ درصد افزایش می یابد. زیرا ماهی برای سوخت و ساز بدن خود، در هنگام تغذیه و بعد از آن نیاز به اکسیژن بیشتری دارد. در شرایطی که میزان اکسیژن محلول ۵ میلی گرم در لیتر یا کمتر از آن باشد از غذادهی به ماهیان خودداری گردد زیرا در این حالت اشتهای ماهی کاهش یافته و به دلیل عدم مصرف و انباشته شدن غذا در محیط، تلفات دسته جمعی در ماهیان ایجاد می گردد. از طرفی کمبود اکسیژن می تواند افت واکنشهای سیستم دفاعی را در ماهیان ایجاد نماید.

د- درجه حرارت آب : اکسیژن محلول در آب با درجه حرارت آب نسبت عکس دارد. گرم کردن واحد حجم آب از دمای ۹ درجه سانتی گراد به ۱۵ درجه سانتی گراد، مقدار اکسیژن قابل دسترس برای ماهیان را در حدود ۱۳ درصد کاهش می دهد.

ه- استرس : در اثر استرس ماهی به اکسیژن بیشتری نیاز دارد. ماهی قزل آلا به ازای هر کیلوگرم وزن در ساعت مقدار ۲۰۰ میلی گرم اکسیژن مصرف می کند این در حالی است که اگر ماهی تحت شرایط هیجان یا استرس قرار گیرد و یا بطور سریع شنا نماید، این مقدار تا ۲ برابر افزایش خواهد یافت.