آشنایی با اصول و مبانی کشاورزی ارگانیک

مسئله سلامت و کیفیت مواد غذایی مصرفی، یکی از چالش های جدی فرا روی جوامع امروز است. نگرانی از وجود باقیمانده های سموم دفع آفات نباتی، آنتی بیوتیک ها و سایر داروهای دامی، کود های شیمیایی، ترکیبات هورمونی، مواد نگهدارنده و… پیامد ها و مشکلات زیست محیطی فراوانی را به وجود آورده که به عقیده دانشمندان و کارشناسان، سلامت و بهداشت جامعه را به طور جدی مورد تهدید قرار داده است.

مصرف زیاد و بی رویه سموم کشاورزی در تولید محصولات کشاورزی، عواقب خطرناکی به دنبال دارد. استفاده درست از سموم شیمیایی در کشاورزی و رعایت نکردن دوره احتیاط سم پس از سم پاشی ( دوره کارنس سم )، باعث بروز بیماری هایی چون سکته های ناگهانی و … می شود..!!

مصرف زیاد و بی رویه کود های شیمیایی، ترکیبات شیمیایی خطرناکی در محصولات کشاورزی به وجود می آورد و زندگی مصرف کنندگان این محصولات را به مخاطره می اندازد..!

حال پرسش اساسی این است که چه باید کرد؟ پاسخ این پرسش، هم از نظر پژوهش گران و اساتید علوم کشاورزی و هم از دیدگاه صاحب نظران علم تغذیه و سلامت غذا جز این نیست که:

باید به کشاورزی طبیعی یا زیستی (ارگانیک) روی آورد. باید مواد طبیعی و بی خطر را در تولید محصولات کشاورزی، جایگزین سموم و کود های شیمیایی و مواد مصنوعی نمود! در این نوشتار سعی شده است که با بیان ساده و خلاصه، مفاهیم، اصول و روش های کشاورزی ارگانیک ارائه گردد. امید است که مطالب آن مورد استفاده شما کشاورزان عزیز، مصرف کنندگان و علاقه مندان تولیدات کشاورزی ارگانیک قرار گیرد.

تعریف محصولات ارگانیک

امروزه، مردم بسیاری از کشورهای جهان به دنبال خرید محصولاتی هستند که عاری از هرگونه مواد شیمیایی مضر باشد. در سطح جهان، به این گونه محصولات کشاورزی محصولات ارگانیک می گویند. در خیلی از بازارهای تره بار دنیا، گاهی میوه های کرم زده، خریداران بیشتری نسبت به میوه های صاف و براق دارند. چون مردم مطمئن می شوند که این گونه میوه ها در جریان تولید به هیچ گونه سمی از سموم مصنوعی و شیمیایی آلوده نشده اند.

به طور کلی کشاورزی زیستی و ارگانیک را این گونه می توان تعریف کرد:

کشاورزی ارگانیک، نوعی کشاورزی است که در آن از کود های شیمیایی، آفت کش ها، هورمون ها ( تنظیم کننده های رشد ) و افزودنی های شیمیایی مصنوعی استفاده نشده و برای تقویت حاصلخیزی خاک، مهار آفت ها، بیماری ها و علف های هرز، از روش های غیر شیمیایی مانند تناوب زراعی مناسب، کود سبز، کود های دامی، کمپوست، مبارزه بیولوژیک و سایر روش های غیر شیمیایی بهره می گیریم.

در کشاورزی ارگانیک بیشتر از کود های حیوانی برای افزایش مواد آلی و حاصلخیزی خاک استفاده می شود.

جدول مقایسه کشاورزی ارگانیک با کشاورزی غیر ارگانیک

اصول کشاورزی ارگانیک

بر طبق منشور بین المللی تولید محصولات ارگانیک، کشاورزانی که می خواهند محصول ارگانیک تولید کنند باید به اصول چهارگانه زیر پایبند باشند:

1. اصل سلامت: باید به گونه ای عمل کنند که سلامتی بشر، جانوران، گیاهان، خاک و در مجموع سلامت کره زمین به صورت یکپارچه حفظ شود.
2. اصل مراقبت: باید مراقب باشند تا تامین نیازهای غذایی نسل حاضر، به قیمت خطر آفرینی برای محیط زیست و نسل های آینده تمام نشود. به زبانی دیگر، آینده کره زمین را فدای نسل امروز نکنند.
3. اصل انصاف و عدالت: باید در تولید محصولات ارگانیک همواره جانب انصاف و عدالت را نگاه داشته و تنها به منافع شخصی خود نیندیشند، بلکه باید در نظر داشته باشند که محصول تولیدی آن ها تامین کننده منافع تمامی دست اندرکاران و مرتبطین با امر تولید، اعم از مصرف کنندگان و توزیع کنندگان بوده و در راستای افزایش امنیت غذایی و کاهش فقر تلاش نمایند.
4. اصل اکولوژی: باید به گونه ای عمل کنند تا حیات طبیعی موجودات زنده در محیط کشاورزی و پیرامون آن حفظ گردد و به تعادل زندگی آفریده های بی شمار خداوندی کمک نمایند.

مدیریت صحیح آفات، بیماری ها و علف های هرز

استفاده از سموم شیمیایی مصنوعی در کشاورزی ارگانیک مجاز نیست، مگر کاربرد بعضی از ترکیبات معدنی ساده که مورد تایید فدراسیون بین المللی جنبش کشاورزی ارگانیک (IFOAM) قرار گرفته باشد. در کشاورزی ارگانیک از روش های مختلفی برای پیشگیری خسارت یا مبارزه با آفت های کشاورزی استفاده می شود که به آن مدیریت تلفیقی آفات (IPM) گفته می شود. روش های گوناگون در مدیریت تلفیقی مبارزه با آفت های گیاهی:

الف) پیشگیری از آفات

• جلوگیری از ورود عوامل خسارت زا به داخل مزرعه: اولین و مهم ترین گام در کنترل آفات، بیماری های هرز در واحد های زراعی تولید محصولات ارگانیک، بکارگیری تمهیداتی است که با اجرای آن ها از ورود این عوامل زیان آور به مزرعه، گلخانه و انبار جلوگیری به عمل می آید. این اقدامات شامل: قرنطینه، بوجاری بذر، مصرف بذر نهال سالم و تهیه آن از منابع مطمئن، نصب توری روی در و پنجره های گلخانه ها و انبارها، اطمینان از عاری بودن از عوامل بیماری زا و بذر علف های هرز توسط ماشین آلات و ادوات، مصرف کود های پوسیده و … می باشد.
• از بین بردن کانون های آلودگی قبل از انتشار آن ها: در صورتی که به هر دلیل عوامل زیان آور وارد مزرعه، گلخانه، باغ و یا انبار شدند، می بایست به نحو مقتضی آن ها را از بین برد و مانع استقرار و توسعه آن ها شد. از بین بردن میزبان های زمستانه، حذف و سوزاندن بوته ها و شاخه های آلوده، از بین بردن علف های هرز حاشیه مزارع، کنار جوی ها و کانال های انتقال آب و غیره از جمله این اقدامات می باشد.

جمع آوری و سوزاندن شاخه ها و میوه های آلوده از روش های موثر جهت از بین برد کانون های آلودگی است.

• استفاده از بذر و نهال مقاوم: یکی از مهمترین روش های پیشگیری در کنترل آفات و بیماری های گیاهی، استفاده از بذور و نهال های مقاوم نسبت به این عوامل خسارت زا می باشد. در حال حاضر برای بسیاری از گیاهان زراعی و باغی ارقام مقاوم یا متحمل تولید شده اند که نسبت به یک یا چند عامل بیمارگر گیاهی تحمل نسبی داشته یا مقاومند. بدیهی است که در انتخاب ارقام مقاوم بایستی با توجه به بیماری ها و آفات موجود در هر منطقه، ارقامی را انتخاب کرد که بیشترین تحمل و یا مقاومت را نسبت به همان عوامل داشته باشد.

ب) مهار (کنترل) آفت

مبارزه ی بدون سم با آفت های گیاهی را می توان به شیوه های زیر انجام داد.

۱. استفاده از روش مبارزه زراعی

در این روش با انجام عملیات زراعی مناسب، محیط کشت را برای زندگی و فعالیت آفت های مورد نظر نامساعد می کنند و در نتیجه، خسارت آن ها را کاهش می دهند. این روش به دلیل سادگی کار، ارزانی و بی خطر بودن آن به عنوان یکی از اجزاء مهم مبارزه تلفیقی با آفت به شمار می رود. مهم ترین عملیات در مبارزه زراعی عبارتند از:

• اجرای تناوب زراعی مناسب: به عنوان مثال: کشت مداوم گیاه جالیزی و یا پنبه در یک مزرعه، باعث ازدیاد مگس جالیز و سِنَک قوزه پنبه می گردد. بنابراین، با خودداری از کشت جالیز طی دو یا سه سال بعد و جاگزین کردن آن با محصولات غیر جالیزی، می توان از طغیان بیشتر این آفت ها در مناطق آلوده جلوگیری نمود.
• اجرای شخم عمیق: شخم های عمیق در فصل پاییز، تعداد زیادی از کرمینه ها و شفیره ها و تخم های حشرات را از بین می برد. به عنوان مثال: ساده ترین راه برای از بین بردن لاروهای زنبور ساقه خوار غلات آن است که بلافاصله پس از برداشت محصول غلات، زمین را شخم بزنیم. شخم عمیق بلافصله پس از برداشت غلات باعث از بین برد بسیاری از آفات می شود.

• رعایت تاریخ مناسب کاشت و برداشت: مثلا جلو انداختن زمان برداشت چین اول یونجه، باعث از بین رفتن درصد زیادی از آفت درجه یک یونجه، یعنی سر خرطومی یونجه قُنج خواهد شد.
• مدیریت آب: با مدیریت صحیح در امر آبیاری تا حد زیادی می توان از خسارت آفت ها جلوگیری نمود. استفاده از یخ آب زمستانه، زمستان گذرانی تعدادی از آفت های کشاورزی را با خطر مواجه کرده و جمعیت آن ها را به شدت کاهش می دهد.
• استفاده از گیاهان تله: در این روش، گیاهان مناسبی را به عنوان گیاهان تله در اطراف مزرعه یا در بین ردیف های کاشت می کارند و پس از آن که آفت های مورد نظر بر روی گیاهان تله جا خوش کردند. به طریق مناسبی از بین می برند. مثل استفاده از ذرت در اطراف مزارع پنبه، جهت مبارزه با عسلک و سِنَک قوزه پنبه.

۲. استفاده از روش مبارزه مکانیکی با آفت های گیاهی

کارهایی مانند جمع آوری بقایای محصول، بریدن و جمع آوری شاخه های آلوده به آفت در باغ ها و سوزاندن آن ها یک مبارزه مکانیکی و دستی به شمار می آیند. با بستن گونی یا نوار های مقوایی لانه زنبوری به دور تنه بعضی از درختان میوه مانند سیب درختی، می توان آفت هایی مانند کرم سیب را که برای انجام زمستان گذرانی به لا به لای این گونی ها و مقواها پناهنده می شوند، به دام انداخت و آن ها را از بین برد.

برای مبارزه با کرم خراط که تنه درختانی مانند گردو را سوراخ می کنند. می توان با وارد کردن سیم مفتولی درون سوراخ های ایجاد شده توسط آفت و با استفاده از نوارهای چسبدار کایرمونی بر روی تنه و شاخه های اصلی درخت، لاروهای آفت را کشت و از بین برد.

استفاده از نوار چسب دار کایرمونی برای مبارزه با کرم خراط گردو

جهت مبارزه با کرم گلوگاه انار، علاوه بر جمع آوری و انهدام انارهای آلوده در تمام طول فصل رشد و بعد از برداشت، می توان نسبت به پرچم زدایی میوه های انار ۶-۵ هفته بعد از ظهور اولین گل به عنوان مبارزه مکانیکی اقدام نمود.

یکی از روش های مبارزه با کرم گلوگاه انار تراشیدن تاج انار به وسیله یک برس برقی ساده می باشد.

آفتاب دهی خاک: آفتاب دهی خاک از روش های کنترل فیزیکی و مکانیکی است که از انرژی خورشید برای کنترل عوامل خسارت زای گیاهی استفاده می شود. در این روش با افزودن کود حیوانی تازه به اراضی شخم خورده آیش و پوشاندن آن با پلاستیک روشن در تابستان، خاک ضدعفونی می شود. در این حالت افزایش حرارت خاک باعث از بین رفتن بسیاری از آفات، عوامل بیمارگر خاکزی و حتی بذور علف های هرز می شود.

۳. استفاده از روش مبارزه بیولوژیکی

دانشمندان علم حشره شناسی از سال ها پیش، بسیاری از موجودات و حشرات مفید یا همان دشمنان طبیعی آفت های گیاهی را شناسایی کرده و مورد آزمایش قرار داده اند. امروزه تعدادی از این حشرات مفید را در پرورشگاه های مخصوص خود به نام انسکتاریوم پرورش داده و آن ها را در موقع مناسب در مزارع و باغ ها رها می کنند تا آفت های مورد نظر را به طور طبیعی از پای درآورند. در مبارزه بیولوژیکی از این عوامل برای مهار آفت ها استفاده می کنند: شکارگرها – انگلی ها و بیماری زاها.

• شکارگرها: شکارگرها جزو آن دسته از دشمنان طبیعی هستند که در طول مدت رشد خود از چندین شکار تغذیه می کنند. کفش دوزک ها، بالتوری ها، مورچه ها، زنبور ها و سن های شکارگر از جمله حشرات شکارگر هستند. به عنوان مثال بعضی از انواع کفش دوزک ها، خیلی پر اشتها هستند و به سرعت تعداد زیادی از حشرات را شکار می کنند. هر نوزاد کفش دوزک هفت نقطه ای، بیش از ۱۰۰۰ شته را در دوره زندگی خود شکار می کند و یک کفش دوزک بالغ (سوسک کفش دوزک) تا ۹۰۰۰ شته را می خورد.

• انگلی ها: انگلی ها، حشرات سودمندی هستند که در مبارزه بیولوژیکی علیه بعضی از حشرات زیان آور به کار می روند. حشرات انگلی در اصل حشراتی هستند که یکی از مراحل زندگی خود را در بدن حشره ی مورد نظر (آفت) می گذرانند. از جمله این حشرات انگلی سودمند زنبورهای تریکوگراما هستند. تاکنون ۵۴۹ گونه از این زنبورهای مفید شناخته شده اند. از این زنبور، سال هاست که در کشورهای چین، روسیه، آمریکا و بعضی از کشورهای اروپایی، در میلیون ها هکتار از مزارع و باغ ها، برعلیه بعضی از حشرات زیان آور استفاده می شود. در این کشورها، زنبور تریکوگراما را به طور انبوه تولید کرده و به کشاورزان و باغداران می فروشند. در کشور ما هم چند سالی است که تولید انبوه زنبور تریکوگراما با حمایت وزارت جهاد کشاورزی شروع شده و بر علیه تعدادی از آفت های کشاورزی مانند کرم ساقه خوار برنج و کرم گلوگاه انار به کار گرفته شده است.
• بیماری زاها: علاوه بر حشرات شکارچی و انگلی ها، عوامل زنده ای مانند قارچ ها، ویروس ها و باکتری ها از عوامل بازدارنده ی فعالیت حشرات به شمار می روند. به عنوان مثال: در حال حاضر توانسته اند با تکثیر باکتری های ویژه و پاشیدن آن بر روی بوته های پنبه، آفت پنبه یعنی کرم قوزه پنبه را از بین ببرند.

۴. کاربرد جلب کننده های حشرات در مبارزه با آفت

امروزه وسایلی مانند نوارهای رنگی، تله های نوری و تله های فرمونی، کاربرد وسیعی برای به دام اندازی و از بین بردن بعضی از آفت های کشاورزی پیدا کرده اند. به عنوان مثال: از تله های نوری برای جلب و به دام انداختن بعضی از آفت های شب پرواز در کشاورزی مانند پروانه کرم خراط استفاده می شود.

همین طور از تله های فرمونی برای به دام اندازی حشرات نر در طول شبانه روز استفاده می شود. در این تله ها، ماده ای به نام فرمون قرار می دهند که نقش جلب کننده ی پروانه های جنس نر را به عهده دارد. بنابراین با به دام اندازی حشرات نر با استفاده از تله های فرمونی از تجدید نسل آفت جلوگیری کرده و جمعیت آن را کاهش می دهند.

نصب کارت زرد در باغ گیلاس برای مبارزه با مگس گیلاس

نصب کارت زرد در گلخانه برای مبارزه با شته ها، مگس مینوز و مگس سفید

استفاده از آفت کش های مجاز در کشاورزی ارگانیک

همان گونه که قبلا ذکر شد، سموم دفع آفات نباتی مصنوعی اعم از قارچ کش، حشره کش، علف کش، کنه کش و غیره جایگاهی در کشاورزی ارگانیک ندارند. لیکن این بدان مفهوم نیست که از هیچ نوع ماده شیمیایی و به اصطلاح از هیچ سمی نمی توان استفاده کرد. در این سیستم، در شرایطی که آفت یا بیماری شدت یابد و با روش های دیگر مبارزه، که قبلا ذکر شد، کنترل آن میسر نشده باشد، استفاده از ترکیبات معدنی و یا ترکیبات آلی که منشاء طبیعی داشته باشند، مجاز می باشد.

شایان توجه است که این دسته از سموم بایستی حداقل خطر را برای جانوران، بخصوص پستانداران و حشرات مفید داشته باشد و کمترین آسیب ممکنه را به محیط زیست وارد نماید و سریعا تجزیه شده و در طبیعت انباشته نشوند. امروزه آفت کش هایی به بازار آمده اند که مصرف آن ها در کشاورزی ارگانیک اشکال ندارد.

این آفت کش ها ممکن است با پایه مواد معدنی، مواد آلی طبیعی و یا فرآورده های بیولوژیک باشند و با اسامی تجاری گوناگونی ارائه شوند. در اینجا تعدادی از آن ها بر اساس مواد تشکیل دهنده (بدون ذکر و توجه به اسامی تجاری) و به منظور اطلاع خوانندگان محترم به طور مختصر ذکر می گردند.

۱. گوگرد معدنی (سولفور):

به صورت پودر (گردپاشی) و نیز به شکل پودرهای قابل تعلیق در آب (پودر و تابل) برای کنترل سفیدک های حقیقی، برخی دیگر از بیماری های قارچی و کنترل کنه های گیاهی کاربرد دارد.

۲. پودر سیلیس:

از این پودر می توان برای کنترل آفات انباری و نگهداری دانه هایی نظیر غلات استفاده نمود. بدیهی است محصولاتی که این پودر به آن ها افزوده شده است، قبل از مصرف می بایستی الک شوند.

۳. محلول بوردو:

محلولی است که از ترکیب سولفات مس و آب آهک تشکیل می شود و برای کنترل بیماری هایی مثل سفیدک های داخلی (به ویژه سفیدک داخلی مو) به کار می رود.

۴. صابون های قلیایی:

محلول های هستند که از ترکیب نمک های پتاسیم و یا سدیم با اسید های چرب به دست می آیند و خاصیت حشره کشی دارند. در مصرف این محلول ها بایستی به این نکات توجه داشت:

اولا این مواد خاصیت تماسی داشته و بنابراین بایستی طوری مصرف شوند که حتما روی بدن حشرات پاشیده شوند. ثانیا در هوای خشک و گرم مصرف نشوند، زیرا پس از خشک شدن تاثیر خود را از دست می دهند و ثالثا تعدادی از گیاهان نسبت به آن ها حساس بوده و در اثر مصرف آن ها دچار گیاه سوزی می شوند. لذا قبل از مصرف، باید از عدم حساسیت گیاه به آن ها اطمینان حاصل کرد.

۵. روغن های امولسیون شونده:

اغلب این روغن ها منشاء معدنی داشته و با آب به نسبت مناسب مخلوط و روی گیاهان پاشیده می شوند. این روغن ها عمدتا برای کنترل حشرات آفت به کار می روند.

۶. مواد و عصاره های گیاهی: این ترکیبات منشاء گیاهی دارند. بنابراین بقایای خطرناکی برای محیط زیست از خود به جای نمی گذارند، معمولا در مقادیر مصرفی توصیه شده برای انسان و حیوانات خون گرم، کم خطر و یا بدون خطر هستند و به طور کلی با محیط زیست سازگارند. برخی از این ترکیبات عبارتند از:

• چریش یا نیم: عصاره استخراخ شده از میوه های درخت نیم یا چریش که دارای خاصیت حشره کشی است، به شکل تجاری تهیه و روی گیاهان مورد نظر پاشیده می شود. مواد هورمونی موجود در ترکیبات یاد شده، مانع به بلوغ رسیدن و تکمیل چرخه زندگی حشراتی می شود که از برگ های سمپاشی شده، تغذیه کرده اند. این ترکیبات در هوای خشک و همچنین در ساعات آفتابی نبایستی مصرف شوند، برای انسان بی خطرند ولی باید دقت کرد که حیوانات خانگی و اهلی تا چند ساعت بعد از محلول پاشی، از گیاهان سمپاشی شده مصرف نکنند.
• پیرترین: این حشره کش از گل های گیاه پیرتروم و بعضی از گیاهان خانواده کاسنی (کمپوزیته) به خصوص گونه هایی از جنس داوودی استخراج و معمولا به صورت پودر (برای گردپاشی) ارائه می شود. این حشره کش سریعا تاثیر می کند. سمیت آن برای حیوانات اهلی و خانگی نسبتا کم ولی برای زنبور عسل و سایر حشرات بسیار زیاد است. بنابراین در مصرف آن بایستی نهایت احتیاط برای حفظ حشرات مفید صورت پذیرد. این گیاه در ایران نیز یافت می شود و در گذشته در ترکیب امشی به کار می رفته است.
• نیکوتین: نیکوتین از حشره کش های موثر و قدیمی است. این ماده ( آلکالوئید ) در برگ های توتون و تنباکو به فراوانی یافت می شود. ترکیب سولفات دو نیکوتین یکی از فرم های تجاری این حشره کش است که عمدتا برای کنترل آفات مکنده، به خصوص شته ها و زنجرک ها مناسب است.

میوه درخت چریش برای تهیه حشره کش

گیاه پیرتروم کشت شده جهت تهیه حشره کش از آن

• سابادیلا: پودر بسیار نرمی است که از آسیاب کردن بذور گیاهی به نام سابادیلا به دست می آید. این حشره کش تاثیر سریع داشته، اما برای حشرات مفید به ویژه زنبور عسل بسیار سمی و کشنده است. حیوانات خانگی و اهلی نیز بایستی از آن دور نگهداشته شوند، زیرا روی غشاء مخاطی آن ها تاثیر می گذارد.

۷. آفت کش های بیولوژیک:

امروزه تعدادی از سموم بیولوژیک به شکل تجاری در بازار ارائه شده اند. مثلا (BT) که از یک سویه و یا مخلوطی از چندین سویه از یک نوع باکتری است که برای کنترل آفات مختلف ( عمدتا لارو پروانه ها و سوسک ها ) استفاده می شود. و یا تریکودرمین، که برای کنترل قارچ های بیمارگر خاکزی مثل ریزوکتونیا، فوزاریوم و … کاربرد دارد. همچنبن پودرهایی که محتوی ویروس های بیمارگر است، برای کنترل تعدادی از آفات، نظیر بید سیب زمینی و غیره به کار می روند.

مدیریت صحیح در حاصل خیزی خاک و تغذیه گیاهی

واقعیت این است که کود ها و مواد حاصل خیز کننده شیمیایی ساخت بشر از یک سو موجب افزایش عملکرد محصولات با هزینه نسبتا کم شده و از سوی دیگر باعث به هم خوردن تعادل طبیعی حیات جانداران، آلودگی خاک و آلودگی آب های سطحی و زیرزمینی می شوند. مهمتر از همه آن که این کود ها باعث ایجاد مشکلاتی در سلامت مصرف کنندگان می شوند.

در مقابل، مصرف مواد آلی و حاصلخیز کننده های طبیعی، مشکلات زیست محیطی یاد شده را نداشته و سلامت مصرف کنندگان را نیز مورد تهدید قرار نمی دهند. درست است که کود های شیمیایی نقش چشمگیری در افزایش تولیدات کشاورزی در نیم قرن گذشته داشته اند ولی به اعتقاد دانشمندان و متخصصان خبره کشاورزی، مصرف بی رویه این مواد مصنوعی، مسائل و مشکلات فراوانی را هم به بار آورده اند که بایستی مد نظر کشاورزان عزیز قرار گیرند:

1. باقیمانده ترکیبات حاصل از مصرف کود های شیمیایی در میوه ها و محصولات کشاورزی، سلامت مصرف کنندگان این محصولات را به خطر انداخته است.
2. باقیمانده کود های شیمیایی در خاک، همراه با آب آبیاری به سفره های آب های زیرزمینی نفوذ کرده و با استحصال دوباره آب به مصرف انسان ها و جانوران می رسد و آن ها را مسموم می کند.
3. مسمومیت حاصل از مصرف ترکیبات شیمیایی باقی مانده از کود ها، فوری ظاهر نمی شوند بلکه به اعتقاد کارشناسان بهداشت و تغذیه در طولانی مدت به صورت سکته های ناگهانی و دیگر امراض سخت بروز خواهد کرد.
4. مصرف کود های شیمیایی تعادل طبیعی موجودات زنده داخل خاک و محیط زیست بشر و جانوران را بر هم زده و آینده کره زمین را به مخاطره می اندازد.
5. کاربرد وسیع کود های شیمیایی در کشاورزی، عطر، طعم و مزه میوه ها و سبزیجات را دستخوش تغییراتی ناخوشایند می نماید.
6. با مصرف کود های شیمیایی، تولید آنتی اکسیدان ها در میوه ها که برای تقویت سیستم دفاعی بدن لازم و ضروری هستند، به شدت کاهش می یابد.
7. استفاده زیاد از کود های شیمیایی در کشاورزی، موجب تخریب ساختمان فیزیکی و شیمیایی خاک شده و در دراز مدت، مزارع کشاورزی را به کویری شور و لم یزرع تبدیل خواهد نمود.

جایگزین هایی برای کودهای شیمیایی در کشاورزی ارگانیک

در کشاورزی ارگانیک به جای استفاده از کود های مضر شیمیایی از مواد آلی و کود های بیولوژیک استفاده می شود. مواد آلی، به موادی گفته می شود که منشا گیاهی و جانوری داشته باشد و علاوه بر تامین مواد غذایی لازم برای رشد گیاهان، اثرات مثبتی بر خاک و حاصلخیزی آن دارند.

از جمله این اثرات می توان به افزایش ظرفیت نگهداری آب و عناصر غذایی، سبک شدن خاک، بهبود شرایط خاک برای فعالیت موجودات مفید ذره بینی و بهبود تهویه خاک اشاره کرد. مواد آلی مورد مصرف در کشاورزی ارگانیک، شکل های مختلفی دارند که به طور مختصر به آن ها اشاره می شود.

۱. کود های حیوانی: کود های حیوانی شامل دو بخش جامد و مایع است. نزدیک به نیمی از ازت و پتاسیم و تمام فسفر کود های یاد شده در قسمت جامد آن ها قرار دارد. بنابراین لازم است که در تلنبار کردن این کود ها مراقبت های لازم به عمل آید تا از خروج مواد غذایی (ازت، پتاسیم و سایر مواد محلول) به صورت شیرابه جلوگیری شود. کود های حیوانی از نظر ترکیب عناصر پرمصرف و کم مصرف با هم تفاوت هایی دارند. جدول زیر مقادیر متوسط عناصر غذایی را در کود های مختلف نشان می دهد.

جدول مقادیر متوسط ازت، فسفر و پتاسیم در انواع کود های حیوانی

نکته

• مسئله بسیار مهم و حائز اهمیت در مصرف کود های حیوانی، اطمینان از پوسیده بودن آن هاست. زیرا کود های دامی نپوسیده ممکن است حاوی بذور علف های هرز و برخی از عوامل بیماری زا گیاهی بوده و یا بخشی از مواد غذایی آن توسط گیاه قابل جذب نباشد.
• پخش یکنواخت کود های حیوانی در مزرعه، تعداد دفعات مصرف آن ها با توجه به شرایط خاک مزرعه و نوع زراعت، زمان مصرف (پاییز و بهار) و مخلوط کردن سریع آن ها با خاک از جمله نکاتی است که در مصرف این نوع کود ها اهمیت زیادی دارد.