مزرعه نو | مرجع آموزشی کشاورزی ، دام و طیور ، آبزی پروری و منابع طبیعی و…
گوجه‌فرنگی به عنوان یکی از محصولات مهم کشاورزی، مورد حمله طیف گسترده‌ای از آفات قرار می‌گیرد که باعث کاهش کمی و کیفی محصول و در برخی موارد نابودی کامل آن می‌شوند. یکی از آفات کلیدی گوجه‌فرنگی، کرم میوه گوجه‌فرنگی (هلیوتیس) است که بسته به شرایط می‌تواند 50 تا 90 درصد محصول را از بین ببرد. در این مقاله به ریخت‌شناسی این آفت و روش‌های کنترل بیولوژیک آن با استفاده از زنبور براکون پرداخته می‌شود.
ریخت‌شناسی آفت کرم میوه گوجه فرنگی (هلیوتیس)
حشرات کامل
حشرات کامل این آفت به طول 12 تا 20 میلی‌متر هستند. بال‌های جلویی به عرض 30 تا 40 میلی‌متر بوده و به رنگ زرد خاکستری یا زرد مایل به سبز هستند. روی هر بال یک لکه کوچک سیاه و یک لکه بیضی‌شکل تیره‌رنگ دیده می‌شود. انتهای بال‌های جلویی دارای نوارهای عرضی موجدار است. بال‌های عقبی سفید روشن هستند و در حاشیه خارجی آن‌ها یک نوار نسبتاً بزرگ قهوه‌ای رنگ وجود دارد که حدود یک سوم بال را می‌پوشاند. شاخک‌های حشرات کامل بلند و نازک هستند.
تخم‌ها
تخم‌های این آفت تا 0.6 میلی‌متر قطر دارند و روی آن‌ها خطوطی موازی دیده می‌شود. تخم‌ها ابتدا به رنگ زرد هستند، اما به سرعت به رنگ سبز درمی‌آیند و پس از تفریخ شدن سیاه می‌شوند.
لاروها
رنگ بدن لاروها متنوع و از سبز تا سیاه متغیر است. در پشت بدن لاروها چهار نوار طولی وجود دارند که دو نوار میانی توسط یک خط باریک از هم جدا می‌شوند. طول بدن لاروهای کامل به 40 میلی‌متر می‌رسد.
شفیره‌ها
شفیره به رنگ زرد کهربایی روشن تا قهوه‌ای بلوطی است و در انتهای بدن آن دو عدد خار تیره‌رنگ و نزدیک به هم قرار دارند. طول شفیره 18 تا 23 میلی‌متر است. شفیره‌ها در زیر خاک و در داخل یک گهواره گلی تشکیل می‌شوند.
خسارت آفت
حشرات کامل تخم‌های خود را روی میوه‌های گوجه‌فرنگی قرار می‌دهند. لاروهای سن اول از برگ تغذیه می‌کنند، در حالی که لاروهای سنین بالاتر ترجیح می‌دهند از اجزای گوشتی گیاه (گل و میوه) تغذیه کنند. در اثر تغذیه آن‌ها، دانه‌ها و گره‌های کوچک ایجاد می‌شوند و در میوه‌های بزرگتر سوراخ‌هایی ایجاد می‌کنند که فعالیت میکروارگانیسم‌های ثانویه مانند قارچ‌ها و باکتری‌ها را تسهیل می‌نماید. این آفت علاوه بر تغذیه مستقیم از میوه و ایجاد سوراخ، باعث رشد قارچ‌ها در محل سوراخ‌های تغذیه‌ای شده و در نهایت موجب فساد میوه می‌گردد.
کنترل بیولوژیک با زنبور براکون
با توجه به اهمیت مصرف مستقیم و خام گوجه‌فرنگی، کنترل غیرشیمیایی این آفت برای حفاظت از محیط زیست و جلوگیری از عوارض جانبی سموم شیمیایی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. کنترل بیولوژیک و استفاده از دشمنان طبیعی یکی از راهکارهای اساسی در تولید اکولوژیک گوجه‌فرنگی محسوب می‌شود.
زنبور براکون یکی از مؤثرترین حشرات مفید است که به دلیل تولیدمثل بالا، مدت زمان کوتاه تولید نسل و طیف میزبانی وسیع، در برنامه کنترل بیولوژیک آفات به‌ویژه آفت کرم میوه گوجه‌فرنگی در ایران مورد استفاده قرار گرفته است.
روش عمل زنبور براکون
زنبور براکون پس از انتخاب لارو میزبان، آن را فلج کرده و سپس روی آن تخم می‌گذارد. زنبورهای ماده بسته به اندازه لارو، تعداد متغیری تخم روی بدن یا نزدیک بدن لارو فلج شده قرار می‌دهند. تخم‌ها اغلب به صورت دسته‌ای گذاشته می‌شوند. لاروهای فلج شده به صورت زنده ولی غیرمتحرک تا مدت‌ها زنده می‌مانند، اما دگردیسی آن‌ها متوقف می‌شود.
روش رهاسازی زنبور براکون
زمان رهاسازی زنبورها بسته به مراحل زندگی آفت و شرایط محیطی متفاوت است. اولین مرحله، شناسایی دقیق زمان و مکان‌های آلوده به آفت است. زنبورها معمولاً در عصر یا اوایل صبح که دما پایین‌تر است و رطوبت بیشتر، رها می‌شوند.
بهترین زمان رهاسازی زنبورهای براکون، همزمان با فعالیت لاروهای سنین پایین آفت است. در صورت نیاز و با توجه به تراکم جمعیت آفت، رهاسازی باید حداقل در یک یا دو مرحله دیگر با فاصله زمانی 10 روزه تکرار شود.
برای رهاسازی معمولاً از کارتن‌هایی استفاده می‌شود که داخل هر یک 200 عدد زنبور براکون وجود دارد. در هر مرحله برای هر هکتار تعداد 1000 عدد زنبور براگون ماده رهاسازی می‌شود. پس از رهاسازی، نظارت بر جمعیت آفت و زنبورهای براگون برای ارزیابی اثربخشی روش ضروری است.
نتیجه‌گیری
کنترل بیولوژیک آفت کرم میوه گوجه‌فرنگی با استفاده از زنبور براکون روشی مؤثر، سازگار با محیط زیست و ایمن برای مصرف‌کنندگان است. این روش با کاهش استفاده از سموم شیمیایی، گامی مهم در جهت تولید پایدار و اکولوژیک گوجه‌فرنگی محسوب می‌شود. اجرای صحیح این روش نیازمند شناسایی دقیق زمان و مکان آلودگی، رهاسازی به موقع زنبورها و نظارت مستمر بر جمعیت آفت و عوامل کنترل بیولوژیک است.
منبع: سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی
کلمات کلیدی: گوجه‌فرنگی، آفت هلیوتیس، کرم میوه گوجه‌فرنگی، ریخت‌شناسی، کنترل بیولوژیک، زنبور براکون، رهاسازی زنبور، کاهش سموم شیمیایی، تولید اکولوژیک
