بیماری تب مالت یا بروسلوز چیست؟ علایم و پیشگیری

تب مالت یا بروسلوز یک بیماری عفونی و قابل انتقال بین انسان و دام است که توسط باکتری‌های جنس بروسلا (Brucella) ایجاد می‌شود. این باکتری‌ها می‌توانند در بسیاری از مهره‌داران، از جمله گوسفند، بز، گاو، آهو، خوک، سگ و سایر حیوانات، بیماری ایجاد کنند. انسان از طریق تماس با حیوانات آلوده، ترشحات آن‌ها یا مصرف فرآورده‌های آلوده نظیر شیر خام و محصولات لبنی غیرپاستوریزه مبتلا می‌شود.

این بیماری به دلیل ایجاد سقط جنین، کاهش تولید شیر، عقیمی و نازایی در دام‌ها و همچنین ابتلای انسان، از نظر اقتصادی و بهداشتی اهمیت ویژه‌ای دارد. میزان شیوع تب مالت در انسان به شیوع بیماری در دام‌ها وابسته است، بنابراین کنترل و ریشه‌کنی آن در حیوانات اجتناب‌ناپذیر است.

انتقال

الف) در انسان

انتقال باکتری بروسلا به انسان از طریق چندین مسیر رخ می‌دهد:

• مصرف مواد آلوده: شایع‌ترین راه ابتلا، خوردن یا آشامیدن شیر خام و فرآورده‌های لبنی غیرپاستوریزه مانند پنیر، خامه یا سرشیر است. همچنین مصرف فرآورده‌های دیگر نظیر جگر، گوشت، دنبلان یا خون حیوانات آلوده که به‌صورت خام یا نیم‌پز مصرف شوند، می‌تواند منبع عفونت باشد.
• تماس مستقیم: ورود باکتری از طریق جراحات پوستی یا ملتحمه چشم، به‌ویژه در اثر تماس با ترشحات رحمی یا خونی حیوانات آلوده.
• استنشاق ذرات آلوده: این روش معمولاً یک خطر شغلی برای چوپانان، دامداران، دامپزشکان، کارکنان کشتارگاه‌ها و حمل‌و‌نقل‌کنندگان دام است.
• تلقیح تصادفی: تزریق غیرعمدی واکسن‌های زنده دامی توسط مأموران واکسیناسیون یا آلودگی در حین قصابی.

نکته: معمولی‌ترین راه ابتلا در انسان، مصرف شیر و فرآورده‌های لبنی غیرپاستوریزه است. دوره کمون بیماری در انسان معمولاً بین 7 تا 21 روز است، اما ممکن است تا چندین ماه طول بکشد.

ب) در حیوانات

انتقال بیماری در حیوانات از طریق مسیرهای زیر رخ می‌دهد:

• خوردن مواد آلوده: مصرف بافت‌ها، مایعات یا ترشحات آلوده بدن حیوانات مبتلا، به‌ویژه از طریق گوارش.
• تماس مستقیم: تماس با بافت‌ها، مایعات یا ترشحات آلوده، از جمله ترشحات رحمی در هنگام سقط جنین.
• تماس جنسی: این روش در گونه‌هایی مانند خوک، گوسفند، بز و سگ شایع است.
• انتقال محیطی: دام‌های مبتلا، به‌ویژه پس از سقط جنین، با دفع ترشحات آلوده رحمی، محیط، مزارع و مراتع را آلوده می‌کنند و زمینه ابتلای سایر حیوانات و انسان را فراهم می‌سازند.

افراد در معرض خطر

تب مالت در بسیاری از کشورها به‌عنوان یک بیماری شغلی شناخته می‌شود. افراد در معرض خطر شامل:

• دامداران، دامپزشکان، کارکنان کشتارگاه‌ها، بازرسان گوشت و کارکنان آزمایشگاه‌ها.
• شکارچیان، مسافران و مصرف‌کنندگان شیر و فرآورده‌های لبنی غیرپاستوریزه.

این گروه‌ها به دلیل تماس مستقیم یا غیرمستقیم با دام‌های آلوده یا محیط‌های آلوده در معرض خطر بیشتری قرار دارند.

علائم بیماری در انسان

تب مالت می‌تواند هر ارگان یا سیستمی در بدن را درگیر کند و به دلیل تب‌های نامنظم و متناوب به “تب مواج” نیز معروف است. علائم بسته به نوع حاد یا مزمن بیماری متفاوت است:

• نوع حاد: علائم به‌صورت ناگهانی ظاهر می‌شوند و شامل تب متناوب، لرز، تعریق شدید، خستگی قابل‌توجه، سردرد، درد عضلانی، کمردرد، بی‌اشتهایی، کاهش وزن و بزرگ شدن گره‌های لنفاوی است.
• نوع مزمن: علائم به‌تدریج بروز می‌کنند و شامل خستگی مداوم، درد عضلانی، کمردرد، تورم و درد مفاصل، یبوست، افسردگی، ناتوانی جنسی و در موارد نادر، آبسه در تخمدان‌ها، کلیه‌ها یا مغز است.

علائم بیماری در گاو، گوسفند و بز

دو گونه مهم باکتری بروسلا، یعنی بروسلا آبورتوس (B. abortus) و بروسلا ملی‌تنسیس (B. melitensis)، عامل اصلی بیماری در گاو، گوسفند و بز هستند. علائم اصلی عبارت‌اند از:

عقیمی و نازایی: در دام‌های مبتلا.

سقط جنین: شایع‌ترین علامت در دام‌های غیرواکسینه، به‌ویژه در گاو از ماه پنجم به بعد و در گوسفند و بز در دو ماه آخر آبستنی. در گاو، ممکن است در یک سال به‌صورت طغیان سقط جنین رخ دهد و در سال‌های بعد کاهش یابد.

جفت‌ماندگی: باقی ماندن جفت پس از زایمان.

کاهش تولید شیر: در گاوهای ماده.

تورم بیضه: در گاوهای نر.

پیشگیری

پیشگیری در انسان

• عدم مصرف شیر خام و فرآورده‌های غیرپاستوریزه: شیر باید حداقل 15 دقیقه جوشانده شود. پنیرهای محلی باید حداقل دو ماه در آب نمک نگهداری شوند.
• استفاده از وسایل محافظتی: هنگام کار با حیوانات، استفاده از دستکش، محافظ چشم و پیش‌بند ضروری است.
• اجتناب از مصرف محصولات مشکوک: از مصرف خامه، سرشیر یا گوشت نیم‌پز که از سلامت آن مطمئن نیستید، خودداری کنید.

پیشگیری در دام

کنترل و پیشگیری بروسلوز در دام‌ها شامل موارد زیر است:

• واکسیناسیون:
  • گوساله‌های ماده 4 تا 12 ماهه با واکسن S19 یا RB51، با تکرار سالانه برای گاوهای ماده (آبستن و غیرآبستن).
  • بره‌ها و بزغاله‌های ماده بالای 3 ماه تا یک ماه قبل از جفت‌گیری با واکسن REV.
  • گوسفندان و بزهای بالغ ماده در مناطق پرخطر، در دو نوبت با فاصله دو سال.
• شناسایی و حذف دام‌های آلوده: خون‌گیری و آزمایش نمونه‌های خون برای شناسایی و کشتار دام‌های بیمار، همراه با پرداخت غرامت به دامداران.
• رعایت اصول بهداشتی و قرنطینه: جلوگیری از آلودگی محیط و مراتع.
• آموزش دامداران: آگاهی‌بخشی در مورد بیماری و راه‌های پیشگیری.

نتیجه‌گیری

بروسلوز یکی از مهم‌ترین بیماری‌های مشترک بین انسان و دام است که از نظر بهداشت عمومی و مسائل اقتصادی اهمیت بسزایی دارد. کنترل این بیماری در دام‌ها از طریق واکسیناسیون به‌موقع، رعایت اصول بهداشتی و قرنطینه‌ای، حذف دام‌های آلوده و آموزش دامداران و افراد مرتبط (دامپزشکان، تکنسین‌ها، کارکنان کشتارگاه و آزمایشگاه) امری ضروری است. در انسان، پیشگیری از طریق مصرف محصولات لبنی پاستوریزه یا استریلیزه، استفاده از وسایل محافظتی و آموزش عمومی امکان‌پذیر است. با رعایت این اصول، می‌توان خسارات اقتصادی و مخاطرات بهداشتی این بیماری را به حداقل رساند.

کلمات کلیدی: تب مالت، بروسلوز، بیماری دامی، واکسن بروسلوز، پیشگیری تب مالت، علائم بروسلوز، بیماری مشترک انسان و دام، بروسلا، بیماری در گاو و گوسفند، شیر خام آلوده

نوشته قبلی

عملیات خاک ورزی و کاشت در شرایط خشکسالی

نوشته بعدی

همه چیز درباره کاشت نهال