کتاب شناخت، حفاظت و بهسازی محیط زیست ایران

مقدمه : کشور ایران یکی از کهن ترین تمدن های دنیاست. هنگامی که بسیاری از ممالک جهان حتی به صورت قبیله ای وجود نداشتند و یا مردم آنها در نقطه خاصی ساکن نبودند و به صورت کاملا بدوی در جنگل و بیابان زندگی می کردند، ایران مهد تمدن و فرهنگ بود و در این سرزمین پهناور شهرهایی بزرگ و آباد وجود داشت.

ازدیاد جمعیت، رونق کشاورزی و دامداری و بهره برداری بی رویه از منابع طبیعی، سبب شدند، سطح وسیعی از خاک مملکت ما به صحراهای بی آب و علف تبدیل شده و آب، خاک و هوا آلوده شود. دست اندازی های نامعقول انسان، به هم خوردن تعادل حیاتی در طبیعت و نامساعد شدن آب و هوا را در پی داشت. منطقه کویری کشور که در حال حاضر هیچ موجود زنده ای قادر به زندگی در آن نیست، به گواه تاریخ زمانی مرکز تجارت ایران بود و آثار باستانی پیدا شده در اطراف کویر بهترین شاهد این مدعاست.

روستاهای دفن شده در زیر شن و خاک نشان می دهند که در گذشته ای بسیار نزدیک، مردمی در حاشیه کویر زندگی می کردند که بر اثر پیش روی شن های روان، مجبور به ترک دیار خود شدند. حتی هم اکنون نیز مراکز صنعتی و مسکونی زیادی در اطراف کویر، در معرض خطر نابودی قرار دارند که اگر اقدامات لازم و سریعی صورت نگیرد، آنها نیز به سرنوشت گذشتگان دچار خواهند شد.

طبیعت زنده محیط زیست ما، قسمتی از کشور ماست. وطن، فقط در اثر حمله و تصرف بیگانگان از بین نمی رود، فرهنگ ملی تنها بر اثر نفوذ تمدن خارجیان مورد تهدید قرار نمی گیرد. ما نیز بر اثر بهره برداری غیر اصولی از منابع طبیعی، در نابودی فرهنگ و تمدن خود نقش مهمی داشته و داریم، اصل حفظ و حمایت از منابع طبیعی کشور و اشاعه فرهنگ زیست محیطی، وظیفه ملی و فریضه دینی هر ایرانی است.

به کمک علم و فناوری و داشتن بنیه مالی کافی، می توان کویر سوزان را به فضای سبز و خرم تبدیل کرد و از محیطی نامناسب برای زندگی، بهشت برین ساخت ولی حفظ و نگهداری از آن بستگی به درجه علاقه و همبستگی ملی با طبیعت دارد. این درست است که ما ملتی دارای فرهنگ و تاریخ کهن هستیم و می توانیم به آن ببالیم، ولی نباید فراموش کنیم که این به تنهایی کافی نیست. حفظ و حراست از محیط زیست ایران که متأسفانه تاکنون مورد سهل انگاری قرار گرفته، وظیفه مهم تری است که نسل حاضر بر عهده دارد. همگی ما باید بکوشیم تا کشور را از هر لحاظ به صورتی بهتر به آیندگان تحویل دهیم.

تعداد صفحات: 444 صفحه

رسیدن به این هدف، کاری بس دشوار است، زیرا باید سهل انگاری های گذشتگان را که باعث نابودی منابع طبیعی شده اند، جبران کنیم؛ از منافع شخصی و زودگذر خود به خاطر آیندگان بگذریم؛ خدمت به وطن و ایرانی را شعار خود قرار دهیم و با تلاش های پیگیر به خاطر هدفی مقدس و ملی کمر همت ببندیم تا فرزندان ما بتوانند از منابع طبیعی ملی خود به نحوی شایسته تر و صحیح تر بهره برداری کنند.

آلودگی محیط زیست یک کشور، معمولا در داخل مرزهای آن محدود نمی ماند و به وسیله باد و آب از مرزها عبور کرده و عوارض ناگواری در کشورهای همجوار به وجود می آورد. به عنوان مثال، آلودگی آب رودخانه های «راین» و «دانوب» باعث آلودگی محیط زیست بسیاری از کشورهای اروپایی می شود و رودخانه «کلرادو» در امریکا، مواد آلوده را با خود به مکزیک حمل می کند. آلودگی آب دریاها و دریاچه هایی مانند دریای مدیترانه، خلیج فارس و دریای خزر، بدون توجه به این امر که منبع آلوده کننده در کجا قرار دارد، خساراتی به کشورهای اطراف آن وارد می کند.

در بعضی مواقع، آلودگی آب و هوا در سطحی وسیع تر تأثیر سوء می گذارد. چنانچه تأثیر آلودگی آب دریای شمال روی «فک»های قطبی دیده شده است. آلودگی هوا بر اثر گردش زمین و ایجاد جریان هوا، به مناطق دور دست منتقل می شود، همان طور که آلودگی هوای انگلیس، آلمان و بلژیک، باعث آلودگی هوا و آبهای سطحی در کشورهای اسکاندیناوی می شود.

اگر برنامه های حفاظتی در سطح بین المللی هماهنگ نباشند، بی اثر می مانند. مثلا حفظ پرندگان مهاجر در اروپای مرکزی و شکار بی رویه این حیوانات در ایتالیا، باعث شد که جوامع در حال انقراض بعضی از گونه های این پرندگان کاملا حفاظت نشوند و نتوانند تکثیر کنند.

سازمان ملل برای ایجاد همکاری و هماهنگی بین کشورهای جهان، اقدامات متعددی انجام داده و کنگره هایی برگزار کرده است. پس از کنگره بین المللی ۱۹۷۲ در استکهلم، اداره ای زیر نظر دبیرخانه سازمان ملل تأسیس شد تا عوامل آلوده و تخریب کننده محیط طبیعی را کنترل کند (UNEP)، همچنین در اجلاسیه استکهلم تصویب شد هیچ کشوری حق ندارد برنامه ای را در مملکت خود به مرحله اجرا در آورد که باعث آلودگی محیط کشورهای همجوار شود.

یونسکو هم در حل مشکل آلودگی محیط، همکاری های لازم را با دیگر سازمان های ملی و بین المللی انجام می دهد. مثلا در ۱۹۶۸ کنفرانس بیوسفر را برگزار کرده و در ۱۹۷۰ برنامه «انسان و بیوسفر» را اعلام کرده است.

سازمان خواربار و کشاورزی جهانی که وظیفه اصلی آن تأمین مواد غذایی انسان هاست، به تازگی حفظ محیط زیست را جزو برنامه کاری خود قرار داده است. به اعتقاد این سازمان، تنها با داشتن محیط زیست سالم و بهره برداری اصولی از منابع طبیعی قابل أحیا، می توان بهتر به هدف تعریف شده برای سازمان خواروبار و کشاورزی جهانی رسید.

این سازمان در برنامه های آموزشی خود که در بسیاری از کشورها از جمله ایران اجرا می شود، مسائل زیست محیطی را از نظر دور نداشته است. سازمان بهداشت جهانی نیز وظیفه خود را تنها به مبارزه با امراض واگیردار محدود نمی کند، چون معتقد است که آلودگی محیط می تواند همانند امراض مسری برای سلامتی افراد خطرناک باشد. لذا سعی دارد با توجیه مردم جهان و تربیت کادر متخصص، از آلودگی محیط بکاهد.

فهرست مطالب کتاب شناخت، حفاظت و بهسازی محیط زیست ایران :

• مقدمه ناشر
• پیشگفتار مؤلف

فصل اول: کلیات

• مقدمه
• تعاریف
• وضعیت جغرافیایی و آب و هوایی ایران
• تاریخچه حفاظت و بهسازی محیط زیست

فصل دوم: شناخت و حفاظت محیط زیست

• خاک
  • فرسایش آبی
  • مبارزه با فرسایش آبی
  • فرسایش بادی
  • مبارزه با فرسایش بادی
• آب
  • عوامل آلاینده آب
  • مبارزه با آلودگی آب
• هوا
  • عوامل آلاینده هوا
  • اثرات آلودگی هوا بر محیط زیست
    • اثر آلودگی هوا بر عوامل هواشناسی
    • اثر آلودگی هوا بر آب و خاک
    • اثر آلودگی هوا بر بناهای تاریخی و آثار هنری
    • اثر آلودگی هوا بر انسان و جانوران
  • مبارزه با آلودگی هوا
• جانوران و اثرات آلودگی بر آنها
• گیاهان
  • الف – اثر آلودگی محیط بر گیاهان
  • ب – مبارزه با آلودگی گیاهان

فصل سوم: ارزش اقتصادی و اجتماعی جنگل و فضای سبز

• ارزش اجتماعی جنگل و فضای سبز برای کشور
  • نقش گیاهان در تولید اکسیژن و تبدیل انرژی خورشیدی به انرژی شیمیایی
  • اثر جنگل در تعدیل آب و هوا
  • اهمیت جنگل و فضای سبز در ذخیره آبهای زیرزمینی
  • تاثیر جنگل و فضای سبز در روحیه افراد جامعه
  • اهمیت جنگل در پروژه های آمایش سرزمین
• ارزش اقتصادی جنگل در یک کشور
  • تاثیر جنگل در اقتصاد کشور
  • ارزش جنگل از لحاظ تولید چوب و فرآورده های جنگلی
  • نقش جنگل در تولید کار
  • ارزش جنگل برای مالکان مختلف
• اهمیت جنگل و فضای سبز در مبارزه با آلودگی محیط زیست
  • اهمیت جنگل و فضای سبز در مبارزه با آلودگی هوا
  • اهمیت جنگل در مبارزه با فرسایش
  • اهمیت جنگل در جلوگیری از سر و صدای محیط
  • اهمیت جنگل و فضای سبز در مبارزه با آلودگی آب

فصل چهارم: کارنامه جنگل ها و مراتع طبیعی ایران

• علل نابودی جنگل های ایران
  • کشاورزان
  • دامداران
  • مصارف سوخت
  • بهره برداری بی رویه از جنگل

فصل پنجم: بهسازی محیط زیست

• چند برنامه زیباسازی محیط
  • توسعه سطح جنگل و فضای سبز
  • بهسازی مناطق مسکونی به کمک ایجاد فضای سبز
  • طرح کمان های جنگلی جنوب تهران و شهرهای بزرگ مرکزی
  • بهسازی اطراف دریاچه ها و رودخانه ها
  • زیباسازی اطراف جاده ها
  • زیباسازی اطراف معادن سنگ و ماسه به کمک جنگل کاری
  • زیباسازی مناطق انباشت زباله
  • ایجاد کمربند سبز در اطراف نیروگاههای اتمی
  • بهسازی دیگر مناطق مخروبه
  • زیباسازی اطراف فرودگاهها و مناطق صنعتی

فصل ششم: اعمال سیاست های زیست محیطی

• سازگاری پروژه های دولتی و بخش خصوصی با اهداف زیست محیطی
• ایجاد پارکهای ملی و مناطق حفاظت شده
  • تاریخچه پارکسازی در ایران
  • مناطق چهارگانه حفاظت شده
  • مناطق حفاظت شده ایران
• تعیین ضوابط صحیح و لازم برای انتخاب مناطق حفاظت شده
  • نحوه انتخاب پارک ملی
• عوامل مؤثر در لزوم ایجاد و گسترش فضای سبز
  • الف- افزایش جمعیت
  • ب- افزایش سطح درآمد سرانه
  • پ- ارتقای سطح سواد و فرهنگ اجتماعی
  • ت- تنوع اشتغال
  • ث- توسعه شهرها و مراکز صنعتی
  • ج- تسهیلات مسافرتی
• بررسی نمونه ای درباره نحوه استفاده از یک پارک
• به کار گرفتن اقتصاد محیط زیست بجای اقتصاد کلاسیک در محاسبات و برنامه ریزی کلان کشوری
• تعیین ارزش تفرجگاهی یک جنگل به روش اقتصاد زیست محیطی
• ترویج و آموزش فرهنگ زیست محیطی
• تدوین قوانین مناسب و سازگار با قوانین ملی و بین المللی
• ساختار تشکیلاتی سازمان های اجرایی کشور
  • الف- سازمان حفاظت محیط زیست
  • ب- سازمان جنگل ها و مراتع
• همکاری با سازمانهای بین المللی
• دگراندیشی سیاست جایگزینی
• دستورالعمل ۲۱: (اهداف و سیاست گذاری سازمان ملل در ارتباط با مسائل زیست محیطی و منابع طبیعی قابل احیا)

نمایه موضوعی