مزرعه نو | مرجع آموزشی کشاورزی ، دام و طیور ، آبزی پروری و منابع طبیعی و…
اگر به دنبال شروع یا بهینه‌سازی پرورش تیلاپیا هستید، در این راهنما با مبانی ضروری همچون شرایط فیزیکوشیمیایی مناسب (دما، pH و اکسیژن)، جیره و رفتار تغذیه‌ای تیلاپیا و زمان رهاسازی بچه‌ماهی آشنا می‌شوید. همچنین مروری کوتاه بر تولید تیلاپیا در ایران داریم تا تصویر روشنی از پیشینه و ظرفیت‌های این صنعت ارائه شود. این مقاله برای کشاورزان، آبزی‌پروران و علاقه‌مندان تهیه شده و تلاش می‌کند مسیر اجرای مزرعه‌ای کارآمد و اقتصادی را هموار کند.
مقدمه
با توجه به غیرقابل‌توسعه بودن زمین‌های کشاورزی و محدودیت ذخایر آبزیان در دریاها، یکی از راهکارهای نوین برای تأمین بخشی از نیازهای غذایی انسان‌ها «آبزی‌پروری» است. آبزی‌پروری به‌عنوان عامل اساسی در بهره‌برداری از منابع آبی، با محدودیت‌هایی روبه‌روست؛ به‌ویژه اینکه میزان بارندگی سالانه کشور ما حدود یک‌سوم میانگین جهانی است. ازاین‌رو باید به سمت بهره‌برداری بهینه از منابع آبی حرکت کنیم و از منابع آبی خرد و طرح‌های کشاورزی برای رشد ماهی استفاده کنیم تا راهگشا باشد.
تولید تیلاپیا در ایران
در آذرماه سال ۱۳۸۷، برای نخستین‌بار نیل‌تیلاپیا با مجوز رسمی سازمان شیلات ایران، سازمان حفاظت محیط‌زیست و سازمان دامپزشکی کشور وارد شد. برای اجرای قرنطینه و انجام مطالعات لازم، مرکز تحقیقات آبزیان آب‌های شور بافق انتخاب شد. علت انتخاب این مرکز، معرفی تیلاپیا در منطقه‌ای کویری بدون ارتباط با منابع آب داخلی و آزاد و استفاده از آب‌های شور زیرزمینی برای تحقیقات بود. هدف اصلی ورود این گونه، افزایش تنوع گونه‌های پرورشی و بهره‌برداری از پتانسیل‌های بالقوه آب‌های شور زیرزمینی و آب‌های لب‌گرم در مناطق مرکزی کشور بود.
معرفی تیلاپیا
تیلاپیا (Tilapia) به اعضای جنس تیلاپیا از خانوادهٔ سیچلیدها تعلق دارد که شباهت زیادی به سوف‌ماهیان دارند. بدن تیلاپیا عمدتاً مستطیلی‌شکل، پهن و از پهلو فشرده است و از فلس‌های نسبتاً بزرگ و محکم پوشیده می‌شود که به‌آسانی از پوست جدا نمی‌گردند. بالهٔ پشتی بلند با ۲۳ تا ۳۱ خار و شعاع و یک جفت سوراخ بینی در هر طرف از ویژگی‌های آن است.
تغذیهٔ ماهی تیلاپیا
- تیلاپیا همه‌چیزخوار است و از سطوح مختلف غذایی بهره می‌برد. رفتار تغذیه‌ای آن بیشتر «فیلتر‌فیدر» بوده و با پالایش مواد غذایی محیط، به پاک‌سازی آب کمک می‌کند؛ ازاین‌رو حتی می‌تواند در تصفیهٔ فاضلاب‌های آبی مورد استفاده قرار گیرد.
- برای پرورش تیلاپیای قرمز (Red Tilapia)، جیرهٔ غذایی استخرها باید حداقل ۲۰ تا ۳۰ درصد پروتئین داشته باشد. برای گونه‌های هیبریدی، پروتئین ۲۰ درصد نیز برای افزایش انرژی کافی است.
شرایط فیزیکوشیمیایی پرورش تیلاپیا
- توانایی زندگی در آب لب‌شور و حتی آب دریا (برخی گونه‌ها تخم‌ریزی در آب دریا دارند).
- محدودهٔ دمای بهینه: ۲۵ تا ۳۰ درجهٔ سانتی‌گراد؛ دمای کشنده: ۹ تا ۱۳ درجهٔ سانتی‌گراد.
- pH مطلوب: ۷ تا ۸ (حداقل ۷٫۵ و حداکثر ۸٫۵).
- میزان اکسیژن محلول مطلوب: ۵ تا ۷ میلی‌گرم بر لیتر (حداقل ۳)، با اشباع تا حدود ۱۱۰ درصد.
زمان پرورش و وزن‌دهی
- بهترین زمان رهاسازی بچه‌ماهی در استخرهای کشاورزی: اواخر فروردین تا اردیبهشت.
- وزن مناسب برای رهاسازی: ۵ تا ۲۵ گرم.
- در صورت تغذیهٔ خوب، تیلاپیا ماهانه ۱۰۰ تا ۱۴۰ گرم وزن می‌گیرد و پس از چند ماه به ۵۰۰ تا ۶۰۰ گرم می‌رسد.
- وزن بازاری مناسب: ۶۰۰ تا ۷۰۰ گرم.
صید و فروش ماهی
- پیش از صید، تغذیهٔ ماهی به‌مدت ۲۴ تا ۴۸ ساعت قطع شود.
- پس از صید، ماهی‌ها با آب خنک شست‌وشو داده شوند.
- حمل و عرضه به بازار همراه با پودر یخ و در جعبه‌های مخصوص انجام گیرد.
نتیجه‌گیری
تیلاپیا به‌واسطهٔ سازگاری بالا با آب‌های لب‌شور، رشد سریع و جیرهٔ قابل‌انعطاف، گزینه‌ای اقتصادی برای تلفیق با منابع آبی خرد و استخرهای کشاورزی است. برای موفقیت، از زمان‌بندی درست رهاسازی، فرمول پروتئین مناسب جیره و پایش مستمر کیفیت آب غافل نشوید. رعایت بازهٔ دمایی ۲۵–۳۰ درجه، pH نزدیک ۷–۸ و اکسیژن محلول بالای ۵ میلی‌گرم بر لیتر، بیشترین اثر را بر ضریب تبدیل و وزن‌گیری ماهانه دارد. با برنامه‌ریزی تغذیه‌ای منظم و آماده‌سازی اصولی برای صید و زنجیرهٔ سرد، رسیدن به وزن‌های بازاری ۶۰۰–۷۰۰ گرم در بازهٔ زمانی اقتصادی قابل دستیابی است.
