هوتک چیست؟ و دلایل ضرورت احداث آن

تاریخ انتشار: 3 مهر 1402

زمان مطالعه: 3 دقیقه

هوتگ یا هوتک در گویش بلوچی به گودال مصنوعی و یا طبیعی به نسبت بزرگی اطلاق می شود که آب حاصل از بارندگی ها به آن هدایت و در آن جمع آوری شده و در طول سال به مصارف کشاورزی و آشامیدنی انسان و حیوانات اهلی و وحشی می رسد. هوتک سامانه ای سنتی مشابه آب انبار یا مخزن آب روباز است که از آن برای مهار، کنترل و بهره برداری از سیلاب استفاده می شود و به عنوان یکی از راه های متداول تأمین آب در جنوب بلوچستان کاربرد دارد.

ضرورت احداث هوتک

یکی از ویژگی های بارز مناطق خشک و بیابانی، توزیع نامناسب زمان وقوع بارش ها است. در این مناطق بارش ها به طور عمده به صورت رگبار بوده و در زمانی کوتاه حجم زیادی از رواناب به شکل سیلاب جاری می شود که پس از فرسایش شدید خاک، به سرعت از دسترس خارج می شود. طراحی سامانه های جمع آوری آب باران برای مهار چنین سیلاب هایی نیازمند درک کامل و جامع از مقدار نزولات جوی و توزیع زمانی وقوع بارش ها است که مردم بومی با تکیه بر دانش پیشینیان و با استفاده از سال ها تجربه به این امر دست یافته و سازه هایی بنا کرده اند که به خوبی سیل را مهار کرده و می توانند از آن بهره برداری کنند.

مناطق قابل اجرا

به طور کلی هوتک در مناطق خشک و جلگه های رسی با شیب کم قابل اجرا است براساس گزارش ها، هم اکنون در منطقه دشتیاری و چابهار بیش از ۲۰۰۰ هوتک آب مورد نیاز بیش از ۲۴۰ روستا را تأمین می کنند.

مشخصات هوتک

گودال های حفر شده با اشکال هندسی دایره، مستطیل، مربع با عمق ۳ تا ۵ متر است که در زمینی با بافت ریزدانه (رسی و سیلتی) ساخته شده و اطراف آن دیواره خاکی با ارتفاع حدود یک تا ۲ متر ایجاد می شود. حجم ذخیره هوتک ها بین ۱۰۰ تا ۴۰۰ مترمکعب بوده که از طریق دروازه و کانال آبگیری فقط از آب سیلاب پر می شوند.

حجم مناسب ذخیره آب در هوتک ها و ماندگاری آب در آن ها (۷ تا ۹ ماه از سال)، امکان تأمین آب مورد نیاز برای نهال کاری در عرصه های مرتعی مناطق خشک و بیابانی را فراهم آورده و مجریان پروژه های احیایی می توانند با استفاده از تانکر آب را از محل هوتک به عرصه های احیایی منتقل کنند.

فواید احداث هوتک

تأمین آب شرب انسان، دام های اهلی و حیات وحش
کنترل سیلاب و فرسایش خاک
تأمین آب مورد نیاز عملیات احیایی در مراتع
امکان درختکاری در حاشیه هوتک و ارتقای سرانه فضای سبز
اشتغال زایی و ارتقای سطح معیشتی روستاییان منطقه از طریق آبزی پروری

حفاظت و نگهداری هوتک

یکی از اشکالاتی که بر هوتک ها وارد است، کیفیت بسیار نامطلوب آب آن است. زیرا حتی ابتدایی ترین روش های حفاظت و جلوگیری از آلودگی مانند ایجاد دیوار یا سیم توری (که حیوانات به آن دسترسی مستقیم نداشته باشند) برای آنها در نظر گرفته نمی شود. بنابراین، آب هوتک ها از نظر کیفی و ظاهری در معرض آلودگی های زیادی قرار دارد. از این رو حفاظت، حصارکشی، رسوب برداری، لایروبی سالانه و به سازی و ایجاد سکو برای برداشت آب و همچنین تمهیدات لازم برای کاهش احتمال سقوط اطفال به داخل هوتک کاملاً ضروری است.