آشنایی و نحوه مبارزه با نماتد سیست چغندرقند

کاشت متوالی چغندرقند با گیاهان خانواده شب بو ممکن است باعث بیماری چغندرقند توسط نماتد Heterodera schachii شود. نماتد سیست چغندرقند یکی از آفات مهم و اقتصادی چغندرقند در همه کشورهای نواحی معتدل به شمار می رود و در مناطق بسیار آلوده، استفاده از روش های مناسب برای کاهش آسیب دیدگی محصول توصیه می شود.

این نماتد اولین بار در سال 1348 از مزارع چغندرقند تربت حیدریه خراسان گزارش شد. در حال حاضر آلوده ترین مناطق استان های خراسان، فارس، کهگیلویه و بویراحمد، اصفهان و آذربایجان غربی است.

علائم آلودگی

نماتد به ریشه های جوان حمله می کند، کشت متوالی چغندرقند افزایش جمعیت نماند و کاهش میزان محصول را به دنبال خواهد داشت. کاهش اقتصادی محصول در جمعیت های بالای نماتد به دلیل از بین رفتن ریشه چغندر در اوایل فصل است. در صورت وجود تعداد کم نماتد در خاک، ریشکهای کمتری کشته می شوند.

اولین نشانه های بیماری در مزرعه، معمولا به صورت لکه های دارای گیاهان کوچک و بیمار ظاهر می شود. برگهای بیرونی در گرما پژمرده می شوند، به رنگ زرد در می آیند و می میرند و برگهای داخلی سبز رنگ ولی کوچک باقی می مانند. گیاهان بسیار آلوده به آسانی از خاک بیرون آورده می شوند، غده ها کوتاه و کوچک یا اصلا وجود ندارد و ریشه های فرعی بسیاری دارند که اغلب مرده اند.

سیکل زندگی

نماتد سیست چغندر قند به صورت سیست های لیمویی شکل قهوه ای رنگ به طول یک میلی متر محتوی تخم و لارو زمستان گذرانی می کند. سیستها، ماده های مرده نماتد هستند که پوست ضخیم آنها پوششی محافظتی برای تخم ها به شمار می رود. هر سیست بزرگ ممکن است تا 650 تخم داشته باشد. در بهار بعضی از تخمها تفریخ شده و نماتدهای جوان وارد خاک می شوند. نماتدهای جوان می توانند به ریشک های گیاهان میزبان حمله و آنها را بکشند. در مقابل گیاه میزبان با تولید ریشکهای اضافی عکس العمل نشان می دهد که این ریشه ها نیز ممکن است بر اثر حمله نماتد از بین برود.

ماده های نماتد در طول رشدشان متورم و لیمویی شکل می شوند، و روی سطح ریشه های فرعی ظاهر می شوند به طوری که سر و گردن نماتد در ریشه باقی می ماند. بعد از جفتگیری با نرهای کرمی شکل، بدن ماده ها پر از تخم می شود، ماده ها می میرند، پوست بدنشان سخت و چرمی و رنگشان نیز از شیری به سفید و سپس به قهوه ای تغییر می یابد. سیست ها مرحله مقاوم، منبع آلودگی و پایداری نماتد در خاک، باعث سهولت انتشار و عامل اصلی سختی کنترل نماتد پس از استقرار در خاک هستند.

هر سال نزدیک به یک سوم تخم ها در اثر رطوبت تفریخ می شوند ولی تعدادی ممکن است تا چندین سال در سیست زنده باقی بمانند.

در ایران در شرایط مناسب، نماتد سیست چغندرقند می تواند سه نسل در طول فصل رشد داشته باشد.

راه های انتشار

نماتدها به تنهایی مسیر کوتاهی را طی می کنند و بیشتر توسط جابه جایی خاک منتشر می شوند. نماتد سیست چغندرقند توسط ماشین آلات، پاهای آلوده کارگران و حیوانات در مزارع انتشار می یابد. همچنین استفاده از چغندرهای آلوده در کارخانجات قند مناطق غیر آلوده، خالی کردن خاک برگشتی کامیون های حمل چغندرقند در مزارع سالم، آبیاری مزارع با فاضلاب آلوده کارخانجات چغندرقند از دیگر راه های انتشار آلودگی است.

گیاهان میزبان

گیاهان مورد حمله نماتد شامل چغندرقند، چغندر علوفه ای، چغندر لبویی، اسفناج، شلغم، انواع کلم ها، گیاهان خانواده شب بو مانند کانولا، شاهی، خردل، تربچه و همچنین علف های هرز مانند خرفه، علف هفت بند، شور، خاکشیر تلخ، ترشک، اسفناج وحشی، کیسه کشیش، سلمک، گل زرد، خاکشیر معمولی و خردل وحشی است. گیاهان خانواده شب بو بخصوص کانولای روغنی میزبان خوبی برای نماتد است و می تواند جمعیت سیست ها را حتی بیشتر از چغندر قند بالا ببرد.

اهمیت اقتصادی

در ایران حد تحمل چغندرقند به نماتد، متوسط یک تخم و لارو در گرم خاک برآورد شده است و جمعیت های 5، 14 و 40 تخم و لارو در گرم خاک می توانند به ترتیب ۲۰، ۵۰ و ۸۰ درصد محصول را کاهش دهند. متوسط جمعیت نماتد در فصل کشت چغندرقند 64 تخم و لارو در گرم خاک از استانهای اصفهان، خراسان، آذربایجان غربی و فارس گزارش شده است.

روش های مبارزه

• پیشگیری

1- نمونه برداری از خاک مزارع جدید قبل از کشت چغندرقند

۲- شستشوی ماشین آلات کشاورزی قبل و بعد از استفاده در مزرعه

٣- جلوگیری از چرای حیوانات در مزرعه

۴- ته نشین کردن فاضلاب کارخانه قند و استفاده از آب رویی برای آبیاری مزارع

5- ملزم کردن زارعان تحت پوشش به رعایت روش های بهداشتی، زراعی و نظارت توسط کارخانجات قند.

• کنترل

در صورت آلودگی های بیش از یک تخم و لارو در گرم خاک روش های کنترل اعمال شوند.

1- تناوب: بسته به جمعیت نماتد در خاک، تناوب های ۲-۷ ساله توصیه می شود. طبق تحقیقات انجام شده در ایران، کاشت گیاهانی مانند پنبه، گندم، جو، ذرت دانه ای، سورگم، پیاز، سیب زمینی، یونجه، شبدر، آفتابگردان، کدوی آجیلی، خیار، گوجه، بادمجان، طالبی، نخود و لوبیا که میزبان نماتد سیست چغندرقند نیستند جمعیت نماتد را کاهش می دهند.

۲- آیش: عدم کاشت زمین همراه شخم تابستانه، حذف علف های هرز و آبیاری زمین می تواند جمعیت نماتد را حدود ۳۰ درصد در سال کاهش دهد.

۳- گیاهان تله و کودسبز: کاشت ارقام مقاوم گیاهان تله مانند تربچه روغنی و خردل زرد قبل از کشت چغندرقند و زیر خاک کردن آنها بعد از ۱-۲ ماه توانسته است جمعیت را به طور متوسط بین ۵۰ تا ۷۰درصد کاهش دهد و موجب تقویت چغندر قند شود.

4- وجین علف های هرز: از بین بردن علفهای هرز میزبان به خصوص در دوره تناوب و آیش، از بالا رفتن جمعیت نماتد جلوگیری می کند.

5- تاریخ کشت: بسته به شرایط محلی، ۲-۳ هفته کشت زودتر چغندر قند، گیاهچه ها را نسبت به حمله نماتد مقاوم می کند و خسارت را کاهش می دهد.

6- تقویت خاک: اضافه کردن کودهای حیوانی، بقایای گیاهی و کاه و کلش سالم به خاک می تواند سبب تقویت خاک و گیاه میزبان، افزایش دشمنان طبیعی نماتد و کاهش آلودگی شود.

۷- آفتابدهی خاک: کشیدن پلاستیک شفاف روی خاک آلوده در فصل گرما به مدت 4-6 هفته می تواند جمعیت نماتد را کاهش دهد.

نویسنده: صدیقه فاطمی

نوشته قبلی

آفت کرم گلوگاه انار

نوشته بعدی

هشدارهای بهداشتی بیماری آنفلوآنزای پرندگان