مزرعه نو | مرجع آموزشی کشاورزی ، دام و طیور ، آبزی پروری و منابع طبیعی و…
شترمرغ از دسته پرندگانی است که به دلیل تحلیل رفتن و کوچکی بال فاقد قدرت پرواز هستند. دارای سری کوچک و گردنی دراز و پاهای قوی و نوکی حدود 13 سانتی متر و فاقد دندان است. معمولاً وزن این پرنده حدود 100 تا 120 کیلوگرم، دونده ای ماهر و با سرعت 60 تا 70 کیلومتر در ساعت طی می کند.
افزایش آگاهی مردم از ارزش غذایی منابع پروتئین حیوانی و تنوع پذیری افراد امروزی در نوع غذای مصرفی از عوامل برای افزایش تقاضا برای مواد مغذی با ارزشی چون مواد پروتئینی حیوانی است. امروزه صنعت دامپروری از پیشرفت تکنیک ها و فن آوری های جدید بهره برده و در راستای تامین نیاز پروتئینی حیوانی جامعه علاوه بر جستجو و پیشرفت در جهت بهبود کمیت و کیفیت تولید از منابع موجود به مطالعه و پژوهش و شناخت منابع جدید مواد غذایی و راه های افزایش توان تولیدی آن ها برآمده است. برای مطالعه تاریخچه پرورش شترمرغ در ایران و جهان به این مطلب مراجعه کنید.
به همین منطور در سال های اخیر پرورش حیواناتی مانند شترمرغ ، کبک، قرقاول، هوبره، گوزن، آهو و … در صنعت دامپروری از جایگاه ویژه ای برخوردار است.
خصوصیات عمومی شترمرغ
از دسته پرندگانی است که به دلیل تحلیل رفتن و کوچکی بال فاقد قدرت پرواز هستند. دارای سری کوچک و گردنی دراز و پاهای قوی و نوکی حدود 13 سانتی متر و فاقد دندان است. معمولا وزن این پرنده حدود 100 تا 120 کیلوگرم، دونده ای ماهر و با سرعت 60 تا 70 کیلومتر در ساعت مسیر را طی می کند. ضربات پا اصلی ترین وسیله دفاعی این حیوان است. 60 تا 70 سال عمر می کند و 20 تا 30 سال به عنوان مولد عمل می کند.
هدف اولیه از اهلی کردن شترمرغ ها، استفاده از پرهای آن ها برای تهیه لباس بانوان بوده ولی امروزه بیشتر برای تهیه پوست و گوشت در بسیاری از کشورها مانند آفریقای جنوبی، آمریکا، استرالیا، کانادا، چین، زیمباوه و کشورهای مختلف اروپایی نگهداری می شود. در بیشتر کشورها، درآمد اصلی حاصل از پرورش این حیوان از ناحیه پوست و پر می باشد. اما طی یک سال پروار کردن می توان از 100 کیلوگرم وزن زنده حدود 28 تا 32 کیلوگرم گوشت خالص به دست آورد.
سیستم پرورش شترمرغ
جهت پرورش شترمرغ ، تولید کنندگان می توانند یکی از روش ها یا سیستم های پرورش زیر را بر اساس موقعیت و وضعیت اقتصادی خود انتخاب نمایند.
- سیستم باز: پرورش در محیط باز با شرایطی طبیعی.
- سیستم نیمه باز: استفاده از محیط باز و هم از محیط بسته.
- سیستم بسته: پرورش به صورت صنعتی و در جایگاه بسته.
مزارع شترمرغ باید با سیم های با ارتفاع ۲ متر محدود شوند، ارتفاع سقف سالن های پرورش نباید کمتر از ۳ متر باشد. به منظور چرای حیوان به ازای هر 10 تا 15 شترمرغ یک هکتار مرتع نیاز است اما برای استراحت و حرکت در محوطه به ازای هر ۴۰ قطعه یک هکتار فضا باید در نظر گرفت.
مناسب ترین دما برای این حیوان 18 تا 20 درجه است اما تحمل شرایط آب و هوای بیشتر و یا کمتر از این درجه حرارت را نیز دارد. محیط سرد و بارانی و پر رطوبت برای پرورش شترمرغ مناسب نمی باشد. جهت دستیابی به راندمان تولید بالاتر باید به شرایط پرورش، دمای محیط و تامین محیط آرام و بدون استرس توجه بیشتری کرد.
سه ماهه اول زندگی برای جوجه های تازه متولد شده زمان بحرانی محسوب می شود و در این مدت میزان تلفات ممکن است به بیش از 30 درصد افزایش یابد. قدرت زنده ماندن در بعد از دو ماهگی در شترمرغ افزایش می یابد.
تولید مثل شترمرغ
امروزه تولید و تکثیر شترمرغ می تواند به صورت طبیعی و نیز مصنوعی از طریق دستگاه تولید مثل صورت گیرد. جنس ماده در مقایسه با جنس نر کوچکتر و به رنگ قهوه ای تیره ولی جنس نر به رنگ سیاه با نواحی سفید رنگ در قسمت دم و بال می باشد. ماده ها در سن 2 تا 2/5 سالگی و نرها در سن 2/5 تا 3 سالگی به بلوغ می رسند.
جنس ماده در فصل بهار و تابستان به فاصله 2 الی 3 روز و هر ساله بین 40 تا 100 تخم با وزن بین 1200 تا 1800 گرم (24-25 عدد تخم مرغ) تخم گذاری می کند. از تخم های گذاشته شده فقط 40 تا 50 عدد بارور می باشند. میزان باروری تخم شترمرغ به تغذیه، شرایط محیطی و رعایت نسبت 1 نر با 2 ماده هم سن و سال بستگی دارد.
تخم های مورد نظر برای جوجه کشی را بعد از ضدعفونی و نظافت می توان در درجه حرارت 13 تا 18 درجه و رطوبت 22 تا 25 درصد به مدت 7 تا 14 روز ذخیره و نگهداری نمود. مدت زمان خروج جوجه از تخم 42 روز و میزان جوجه درآوری تخم های گذاشته شده در ماشین جوجه کشی 50 تا 70 درصد است. بنابراین از هر شترمرغ مادر حدود 17 تا 21 جوجه یک روزه تولید می شود.
تغذیه شترمرغ
در پرورش شترمرغ بیشترین هزینه را علوفه و خوراک تشکیل می دهد. به همین منظور استفاده از مراتع طبیعی و مصنوعی حتی به مدت کوتاهی در کاهش هزینه پرورش موثر است. جیره غذایی باید بر اساس سن حیوان به شکل پلت شده مصرف شود. خوراک های آردی و ریز از طریق بینی وارد دستگاه تنفس شده و عوارض گوناگونی را به وجود می آورد. علاوه بر استفاده از گیاهان سبز نظیر یونجه، شبدر و انواع گیاهان به صورت خورد شده، جیره شترمرغ از مواد اصلی زیر تشکیل شده است:
- مواد انرژی زا: انواع غلات و چربی.
- مواد پروتئینی: کنجاله ها و بذور گیاهان روغنی مانند باقلا، سویا و بادام زمینی.
- ویتامین ها: گیاهان سبز و ویتامین های صنعتی.
- مواد معدنی: پودر استخوان، سنگ آهک، صدف و نمک و … .
کلیه مواد فوق باید با توجه به سن و احتیاج حیوان به مواد مغذی با هم مخلوط و به صورت پلت شده ارائه شود. بعد از خروج جوجه از تخم به مدت حدود 24 ساعت نیازی به غذا ندارد زیرا جوجه ها از مواد مغذی موجود در زرده استفاده می کنند.
دمای سالن در شروع پرورش باید در حد 35 درجه باشد. در شروع غذا باید به صورت اوماج شده باشد و به تدریج مواد خوراکی به صورت پلت شده ارائه می شود. این غذاها باید با کیفیت و هضم آسان و با 2700 تا 3600 کیلو کالری انرژی و 20 درصد پروتئین خام و عاری از هرگونه باکتری، کپک زدگی و سایر عوامل بیماری زا باشند. از بعد دو هفتگی می توان به جیره غذایی، علوفه اضافه نمود.
نکته مهم این است که جیره جوجه ها نباید بیش از 2 درصد کلسیم داشته باشد زیرا کلسیم مازاد منجر به بد شکل شدن استخوان ها می شود. میزان مصرف جوجه شترمرغ ها از 50 گرم شروع و در سن 6 ماهگی به 500 تا 600 گرم در روز افزایش می یابد. در این دوره آب سالم و بهداشتی حیاتی است و توصیه می شود آبخوری ها هر روز دو مرتبه شستشو شوند. بعد از سن 6 ماهگی، جوجه ها به مرحله پولت وارد می شوند. پولت های مورد نظر در صورت استفاده به عنوان مولد، باید تا دو سالگی از مواد غذایی مناسب این مرحله تغذیه نمایند.
جیره پولت ها باید دارای 17 درصد پروتئین خام، 2450 کیلو کالری انرژی، 2 تا 2/5 درصد کلسیم و 1/3 درصد فسفر باشد. در این مرحله استفاده از علوفه سبز با کیفیت و مکمل های ویتامینی بسیار مهم است. چاقی و افزایش چربی بدن با تولید مثل رابطه عکس دارد بنابراین برای پیشگیری از چاق شدن توجه به انرژی جیره خیلی مهم است. میزان مصرف دوره پولت، از 1 تا 3 کیلو افزایش می یابد. لازم به ذکر است که غذا باید به صورت پلت ارائه شود.
بیماری های شترمرغ
شترمرغ همانند مرغ به بیماری های قارچی مانند اسپرژیلوس، کاندیدیازیس و به بیماری های باکتریایی مانند عفونت چرکی مفاصل، التهاب بینی، کلی باسیلوس و پاستورولامولتوسیدا و به بیماری های ویروسی نیوکاسل و آبله حساس می باشد.
منبع: سازمان جهاد کشاورزی استان یزد / حسین محمد زاده
