سوسک شاخدار خرما را بشناسیم

شکل شناسی تخم و لارو سوسک شاخدار خرما

تخم حشره بزرگ سفید و شفاف، شکل آن بیضی و بیش از یک میلیمتر قطر دارد. لارو از نوع Scarabaeiform، ضخیم، قوسی شکل، برنگ سفید مایل به زرد و دارای موهای کمی است. سر قهوه ای تیره و دارای فرورفتگی های انبوه بوده و عریض ترین قسمت سر در پشت شاخک قرار دارد. اندازه طولی بدن لارو ۱۰-۹ سانتی متر و عرض بدن ۱۷-۱۲ میلی متر است.

سوسک شاخدار خرما را بشناسیم

شفیره سوسک شاخدار خرما

شفیره دراز و کشیده نسبتاً حجیم به طول ۴۶-۴۲ و عرض ۱۸-۶ میلی متر و رنگ آن سفید نارنجی می باشد.

سوسک شاخدار خرما را بشناسیم

حشره کامل سوسک شاخدار

رنگ عمومی حشرات نر و ماده سیاه براق و گاهی کمی بلوطی است. حشره کامل نر به طول ۴۰-۳۱ و عرض ۱۹-۱۴ میلی متر و حشره کامل ماده به طول ۴۲-۳۰ و عرض ۱۸-۱۴ میلی متر می باشد. بالپوش های براق و نقطه های بسیار ریز پراکنده دارد. دم یا انتهای بدن لخت و بدن مو می باشد.

سوسک شاخدار خرما را بشناسیم

مناطق انتشار آفت

سوسک شاخدار خرما در ایران تنها به گونه Oryctes elegans Prell اطلاق می گردد. این گونه از استانهای فارس ( جهرم، فیروز آباد، فسا، شیراز )، بوشهر، خوزستان (اهواز)، ایلام (مهران)، کرمان (جیرفت، ده بکری، بم) هرمزگان (میناب، بندرعباس)، سیستان و بلوچستان ( سراوان، ایرانشهر، قصر قند، بمپور، سرباز، دامن، زابل )، اصفهان (خور و بیابانک)، یزد (بافق) و کرمانشاه (قصر شیرین) گزارش گردیده است.

مناطق انتشار این گونه در خاورمیانه شامل کشورهای عراق، اردن، قطر، امارت متحده عربی، لیبی، عربستان سعودی و موریتانی می باشد.

نحوه خسارت سوسک شاخدار خرما

حشرات بالغ با تغذیه از ساقه گل، خوشه و رگبرگ های اصلی در تاج درختان مجب خسارت می شوند. تغذیه حشرات کامل از قاعده خوشه های گل موجب عدم تشکیل میوه و یا چروکیدگی و کاهش ارزش اقتصادی میوه بر روی آنها می گردد. لاروها نیز از دمبرگ های پایین تاج و گاهی جوانه انتهای درختان خرما تغذیه کرده و به درختان خرما صدمه وارد می کنند.

حداکثر خسارت آفت در ماههای خرداد و تیر است و نخیلات جوان که ۲۰-۱۰ سال سن دارند و همچنین ارقام پا کوتاه بیشتر مورد حمله قرار می گیرند. رقم مضافتی نسبت به این آفت حساس و واریته های هلیله، کروت و مردا سنگ که پا بلند هستند، زیاد مورد حمله قرار نمی گیرند.

سوسک شاخدار خرما در سال یک نسل دارد. ظهور سوسکها تدریجی است و بسته به شرایط آب و هوایی مناطق، متفاوت است. ظهور حشرات کامل معمولاً از نیمه دوم فروردین با مساعد شدن هوا که متوسط دمای روزانه ۲۰ درجه سانتی گراد یا بیشتر می باشد، و همزمان با ظهور گل آذین درخت میزبان شروع و تا اواسط مهر ماه ادامه می یابد.

حشرات کامل شب فعال بوده و شبها به سمت نور جلب می شوند. حشرات کامل در اوایل بهار از گل آذین های جوان و در ادامه از محور گل آذین و برگهای جوان خرما تغذیه کرده و حشرات ماده پس از جفتگیری تخم های خود را در تاج درختان خرما، قاعده خوشه ها و دمبرگها، در بین الیاف و روی تنه نیمه پوسیده درختان خرما (در نخلستانهای مرطوب) می گذارند. تخم ریزی سوسکها به صورت انفرادی و به ماده قبل از تخم ریزی بوسیله پنجه و آرواره های قوی خود گودال هایی درست کرده و در آن تخمگذاری می کند.

لاروها از اوایل تابستان تا رسیدن محصول خرما حداکثر فعالیت را دارند و در تاج درختان خرما و یا در داخل کنده های نیمه پوسیده کنار جوی ها می توان سنین مختلف لاروی آفت را مشاهده نمود.

آفت زمستان عمدتاً بصورت لاورهای سنین مختلف در دمبرگهای پایینی تاج درخت خرما می گذراند. از بهمن ماه لاروها در قسمت تاج درختان خرما، لابلای الیاف و یا در داخل تنه نیمه پوسیده خرما در داخل پیله شفیره می شوند. لاروها قبل از شفیره شدن برای خود حفره هایی درست می کنند که گهواره نامیده می شوند. ابعاد این گهواره حدود ۶*۲ سانتی متر می باشد و در داخل این حفره با تنیدن تار به آسانی تبدیل به شفیره می گردند. دوره شفیرگی آفت ۳ تا ۴ هفته است. سوسکهای کامل پس از ظهور، ۲-۱ روز اول را در داخل گهواره باقی مانده و سپس فعالیت خود را آغاز می نمایند.

سوسک شاخدار خرما را بشناسیم

مدیریت مبارزه با آفت

در ایران برای کنترل این آفت ۷ روش زیر مورد توصیه می باشد که با هم مرور می کنیم:

۱- مبارزه مکانیکی به صورت معدوم نمودن حشرات کامل و لاروهای موجود در تاج درختان در هنگام گرده افشانی.

۲- جمع آوری و سوزاندن کنده های پوسیده درختان خرما.

۳- رعایت اصول صحیح کاشت و داشت خرما مانند رعایت فاصله مناسب کاشت و رعایت اصول آبیاری به منظور جلوگیری از ازدیاد رطوبت در فضای نخلستان و نیز هرس درختان خرما در زمستان.

۴- جمع آوری و معدوم نمودن حشرات کامل با استفاده از تله نوری با نور سفید.

۵- حفظ دشمنان طبیعی: در منطقه بلوچستان یکنوع سنجاب به نام Funumbuius Palmarum L.Scuridae از لاروها این آفت تغذیه می کند. از ویژگی های بیولوژیک این آفت اطلاعی در دست نیست. همچنین لاروهای سوسک شاخدار خرما بوسیله چندین گونه از زنبورهای Scoliidae پارازیته می شوند.

گونه های متعددی از این زنبورها در کشور ما وجود دارند که در مناطق خرما کاری کشور باید شناسایی شوند. حمایت از این دشمنان طبیعی از طریق کاهش مصرف سم و انتخاب زمان مناسب سمپاشی و غیره امکان پذیر است.

۶- کاربرد تله های جلب کننده های فرمونی: استفاده از مواد شیمیایی جلب کننده بخصوص فرمونها یکی از بهترین روشهایی است که برای ارزیابی نوسانات جمعیت، تعیین مناسب ترین زمان مبارزه و همچنین کنترل آفت در قالب یک برنامه مدیریت کنترل تلفیقی مورد استفاه قرار می گیرد. حشرات نر سوسک شاخدار خرما یکنوع فرمون تجمعی تولید و منتشر می نمایند که موجب جلب افراد هم گونه از هر دو جنس ماده و نر با نسبت جنسی تقریباً مساوی می گردد.

ترکیب اصلی و عمده این فرمون: اسید ۴- متیل اکتانوئیک است که به همراه مغز درخت خرما از قدرت جلب کنندگی بسیار بالایی برای حشرات کامل سوسک شاخدار خرما برخوردار است به طوری که سبب واکنشهای رفتاری بارزتر و معنی دار در این حشره می گردد. هم اکنون ترکیب مصنوعی این فرمون سنتز شده، که بایستی توسط سازمان حفظ نباتات سفارش و خریداری گردیده و در اختیار کشاورزان قرار گیرد.

تله فرمونی شامل یک سطح پلاستیکی با حجم ۲۴ لیتر می باشد که بر روی درپوش آن ۸ سوراخ ورودی به ابعاد ۸*۵ سانتی متر ایجاد کرده است. مواد گیاهی (مغز درخت خرما به حجم تقریبی ۱۰۰۰ سانتی متر مکعب) به همراه فرمون بوسیله مفتول سیمی از درپوش سطل آویزان می شوند.(شکل زیر). تله های مورد استفاده از نوع مرطوب بوده و در داخل آنها محلول ۲% یک ماده شوینده در آب ریخته می شود.

از ماده شوینده برای کاهش نیروس کشش سطحی آب و غوطه ور شدن حشرات شکار شده در محلول و در نتیجه افزایش کارایی تنه ها در حفظ آنها، استفاده می شود. همچنین لازم است تله های مذکور در ارتفاعات بالای تنه درختان خرما نزدیک تاج درخت نصب و هر هفته نسبت به تعویض مواد گیاهی اقدام گردد.

۷- مبارزه شیمیایی با این آفت دشوار و پر هزینه است. در مناطقی که در بهار علیه کرمهای میوه خوار خرما و زنجره خرما بوسیله سموم فسفره از قبیل دیازینون ۶۰% به نسبت ۱ در هزار و مالاتیون ۶۰% به نسبت ۲ در هزار مبارزه می نمایند. سوسکهای بالغ این آفت که در این فصل در حال فعالیت و پرواز هستند نیز از بین می روند. در عین حال، استفاده از طعمه مسموم در تاج درختان خرما توصیه می گردد.

برای تهیه طعمه مسموم ابتدا مقدار ۱۰۰ گرم از سم سوین یا فورادان را در ۵ لیتر آب حل نموده و سپس آن را روی ۱۰ کیلوگرم سبوس پاشیده و خوب بهم میزنند تا طعمه مرطوب و یکنواختی بدست آید. از این طعمه در فاصله فروردین تا مهر ماه هر ۱۵ روز یکبار مقداری در هنگام غروب روی تاج و لابلای دمبرگ ها می پاشند.